Proteklih nekoliko dana iako TE Pljevlja nije u funkciji sa mjerne stanice kvaliteta vazduha u gradu evidentirana su značajna prekoračenja štetnih PM čestica i to najviše u jutarnjim i naročito večernjim časovima.

Ipak najveća prekoračenja štetnih materija u vazduhu su zabilježena prethodne noći kad su pojedina satna prekoračenja praškastih PM 10 čestica bila skoro 3-4 puta veća od zakonom propisanih vrijednosti.

U toku prethodne noći u začajnom prekoračenju su bile i još po zdravlje opasnije PM 2,5 čestice. Takođe i koncentacije sumpor dioksida u Pljevljima su značajno veće u odnosu na koncentracije u drugim gradovima u Crnoj Gori, posebno u vrijeme temperaturnih inverzija.

Ako se pogleda tabelarni pregled visine zagađujućih čestica, sasvim je jasno da je to značajno povezano sa vremenom aktivnog loženja u oko 5.000 domaćinstava i rada gradskih kotlarnica, koje kao energent za zagrijavanje prostorija koriste ugalj, drva i pelet. Ne treba zaboraviti i uticaj površinskog kopa na loš kvalitet vazduha u gradu u toku rada rudarske mehanizacije jer se površinski kop nalazi na samom obodu uže gradske sredine.

Takođe ne treba zaboraviti ni loš uticaj rada ogromnog broja motornih vozila u užoj gradskoj sredini kao i uticaj TE Pljevlja u vrijeme njenog intezivnog rada. Prema zvaničnim podacima MONSTAT-a, u opštini Pljevlja je na kraju 2023. godine registrovano ukupno 8.109 vozila: od toga 30 motocikala, 7.663 putnička automobila, 4 kombija, 41 autobus i 598 teretnih vozila. Taj broj se iz godine u godinu sve više povećava, na šta ukazuje podatak o prvi put registrovanim vozilima za opštinu Pljevlja u 2024. godini: motocikli 12, putnički automobili 656, autobusi 7, teretna vozila 50.

PM čestice (Particulate Matter, odnosno suspendovane čestice u vazduhu) nastaju iz različitih prirodnih i antropogenih (ljudskih) izvora. Njihovo porijeklo može biti direktno (primarne čestice) ili posredno (sekundarne čestice).

1. Primarne PM čestice To su čestice koje se direktno emituju u atmosferu. Glavni izvori: Sagorevanje goriva: dizel i benzin u vozilima, posebno kod starijih motora i loše održavanih sistema za ubrizgavanje; sagorjevanje uglja, mazuta i biomase u termoelektranama i domaćinstvima; industrijski procesi (metalurgija, cementare, rafinerije). Poljoprivreda i građevinarstvo: mehaničko podizanje prašine sa puteva, gradilišta i oranica. Prirodni izvori: vulkanski pepeo, morska so, polen, šumski požari, erozija tla.

2. Sekundarne PM čestice One nastaju hemijskim reakcijama gasova u atmosferi koji se transformišu u čvrste ili tečne aerosole. Glavni prekursori: SO₂ (sumpor-dioksid) → oksidacijom nastaju sulfati (SO₄²⁻), NOₓ (azotni oksidi) → formiraju nitrate (NO₃⁻), NH₃ (amonijak) → reaguje sa sulfatima i nitratima i stvara amonijum-sulfat i amonijum-nitrat, VOC (isparljiva organska jedinjenja) → oksidacijom daju organske aerosole.

3. Veličina i uticaj na zdravlje PM₁₀ – čestice prečnika <10 µm, zadržavaju se u gornjim disajnim putevima. PM₂.₅ – čestice <2,5 µm, prodiru duboko u pluća i krvotok. Ultrafine (PM₀.₁) – nanometarskih dimenzija, najopasnije po zdravlje.

Zaključak:

PM čestice u vazduhu pretežno nastaju: iz sagorjevanja fosilnih goriva i biomase, iz industrijskih i saobraćajnih emisija, kao rezultat atmosferskih hemijskih reakcija gasova poput SO₂, NOₓ i NH₃. Njihova koncentracija i sastav zavise od lokalnih izvora zagađenja, meteoroloških uslova i godišnjeg doba.

Posle svega navedenog sasvim je jasno da bi jedino toplifikacija grada kojom bi se eliminisao rad ogromnog broja individualnih ložišta i prestanak rada gradskih kotlarnica značajno popravila ekološka situacija u gradu i značajno zaštitilo zdravlje građana Pljevalja.