Pljevlja, poslednja evropska kolonija polako ali sigurno nestaje. Dugogodišnje, sistemsko i kontinuirano zagađenje vazduha, devastiranje i raubovanje prirodnih i rudnih bogatstava, kolonijalni odnos i ekspolatacija po principima najsiromašnijih zemalja Afrike ili Južne Amerike, dovelo je do alarmantne smrtnosti, zabrinjavajućeg stepena obolijevanja stanovništva od najtežih bolesti, masovnog raseljavanja i dubokog siromaštva.

Grad koji decenijama puni budžet Crne Gore sa oko dva i po miliona eura dnevno, doveden je do potpunog ekološkog i ekonomskog sunovrata, dok njegovi građani plaćaju najvišu moguću cijenu, zdravljem i životima.

Pljevlja se danas nalaze u jednoj od najtežih ekoloških, zdravstvenih i socio-ekonomskih kriza u svojoj dugoj istoriji. Dugogodišnje, sistemsko i kontinuirano zagađenje vazduha, devastiranje i raubovanje prirodnih i rudnih bogatstava, kolonijalni odnos i ekspolatacija po principima najsiromašnijih zemalja Afrike ili Južne Amerike, dovelo je do alarmantne smrtnosti, zabrinjavajućeg stepena obolijevanja stanovništva od najtežih bolesti, masovnog raseljavanja i dubokog siromaštva.

Grad koji decenijama puni budžet Crne Gore sa oko dva i po miliona eura dnevno, doveden je do potpunog ekološkog i ekonomskog sunovrata, dok njegovi građani plaćaju najvišu moguću cijenu, zdravljem i životima.

Podaci sa mjerne stanice na Gagovića imanju godinama unazad ukazuju na drastična i višestruka prekoračenja graničnih vrijednosti PM₁₀ i PM₂,₅ čestica, uz česta i dugotrajna prekoračenja koncentracija sumpor-dioksida (SO₂), benzo(a)pirena, azotnih oksida (NOₓ) i drugih toksičnih polutanata. Ove vrijednosti nerijetko višestruko prevazilaze dozvoljene dnevne i godišnje limite propisane nacionalnim i evropskim standardima, a posebno zabrinjava njihovo trajanje, danima, sedmicama, pa i mjesecima bez prekida.

Prema dostupnim istraživanjima i zdravstvenim statistikama, svaki treći stanovnik Pljevalja ima ozbiljan zdravstveni problem, najčešće povezan sa respiratornim, kardiovaskularnim i malignim oboljenjima. Ovakva stopa obolijevanja prevazilazi sve epidemiološke prosjeke i jasno ukazuje na direktnu povezanost kvaliteta vazduha i zdravlja stanovništva.

Uprkos tome, sva obećanja data građanima Pljevalja ostala su samo, prazna i lažna obećanja.

Posebnu gorčinu izaziva činjenica da su Pljevljaci danas formalno snažno zastupljeni u sistemu vlasti: pet članova Vlade Crne Gore, osam poslanika u Skupštini Crne Gore i oko dvjesta zaposlenih u državnim institucijama i ministarstvima potiču iz Pljevalja. Međutim, stiče se utisak da se malo ko od njih suštinski i dosljedno bori za bolju poziciju građana Pljevalja. Čim su se dokopali podgoričkog asfalta, u istom momentu su zaboravili Pljevlja i muke svojih doskorašnjih sugrađana. Fenomen „pljevaljskih Podgoričana“ postao je simbol političkog zaborava i otuđenja.

Uticaj zagađujućih materija na zdravlje je poguban. Zagađenje vazduha u Pljevljima potiče iz više izvora: Termoelektrane Pljevlja, gradske toplane u Skerlićevoj ulici, individualnih ložišta na ugalj i drvo, kao i saobraćaja. Zajedničko dejstvo ovih izvora proizvodi velike količine suspendovanih čestičnih materija PM₁₀ i PM₂,₅, koje se lako udišu. Posebno su opasne PM₂,₅ čestice, jer zbog svoje male veličine prodiru duboko u plućne alveole, prelaze u krvotok i izazivaju sistemske upalne procese, povećavajući rizik od infarkta, moždanog udara, hronične opstruktivne bolesti pluća i karcinoma.

Međutim, sumpor-dioksid (SO₂) predstavlja poseban i izuzetno ozbiljan problem. Visoke koncentracije SO₂ dovode do akutne iritacije disajnih puteva, bronhokonstrikcije i gušenja, pogoršanja astme i hroničnih plućnih oboljenja, povećanja rizika od srčanih aritmija i akutnih kardiovaskularnih događaja, hemijskog oštećenja sluzokože respiratornog sistema.

U ekstremnim uslovima, kakvi su u Pljevljima zabilježeni tokom zimskih mjeseci, dugotrajna izloženost povišenim koncentracijama SO₂ može imati i smrtonosne posljedice, naročito kod djece, starijih osoba, hroničnih bolesnika i trudnica. Mogući scenario podrazumijeva nagli porast hitnih hospitalizacija, kolaps primarne zdravstvene zaštite i povećanu smrtnost tokom epizoda ekstremnog zagađenja.

Posebno je važno istaći kumulativni, sinergijski uticaj zagađenja, odnosno zajedničko dejstvo više polutanata istovremeno. PM čestice, SO₂, NOₓ i benzo(a)piren ne djeluju izolovano, već sinergijski, proizvodeći znatno jače negativne efekte na zdravlje nego svaki zagađivač pojedinačno. Ovakvo hronično izlaganje dovodi do skraćenja očekivanog životnog vijeka, povećanog invaliditeta, enormnog rasta troškova liječenja i terapija, gubitka radne sposobnosti i produktivnosti.

Zagađenje vazduha ostaje vodeći ekološki faktor rizika koji najviše doprinosi ukupnom broju prijevremenih smrti i invaliditeta, ne samo u Pljevljima, već u svim sredinama sa lošim kvalitetom vazduha.

Poređenja radi, procijenjeni godišnji ekonomski troškovi povezani sa zdravstvenom štetom od zagađenja vazduha u regionu su zapanjujući: 240 miliona USD na Kosovu (3,6% BDP-a), 750 miliona USD u Sjevernoj Makedoniji (6,9% BDP-a) i 1,38 milijardi USD u Bosni i Hercegovini (8,2% BDP-a). Iako su ovi podaci stari, niko nikada nije izračunao, koliko Crna Gora godišnje plaća liječenje svojih građana oboljelih od najtežih bolesti, često na skupim inostranim klinikama, niti koliki su stvarni gubici države zbog izostanka preventivne i odgovorne ekološke politike.

Efekti, dugo i pompezno najavljivane, nedavno konačno završene ekološke rekonstrukcije Termoelektrane Pljevlja, nažalost, nisu dali ne očekivane, već nikakve mjerljive rezultate u poboljšanju kvaliteta vazduha.

I dalje smatramo da je neophodno omogućiti građanima Pljevalja besplatnu ili snažno subvencionisanu električnu energiju, kako bi se u zimskim mjesecima orijentisali na električno grijanje i odustali od sagorijevanja uglja i drveta u individualnim ložištima.

Potrebno je hitno pokrenuti ulaganja u sisteme koji će obezbijediti ekonomski prosperitet, čist vazduh i zdravstveno bezbjednu vodu za piće, trostruku pobjedu za poboljšanje životnog standarda, unapređenje zdravlja i stvaranje održivog rasta ka čistijoj i zdravijoj budućnosti.

Zbog svega navedenog, najavljujemo pokretanje inicijative za donošenje uredbe o oslobađanju stanovnika Pljevalja od plaćanja električne energije u periodima prekoračenja dozvoljenih koncentracija PM čestica, sumpor-dioksida i drugih štetnih zagađujućih materija, sve do potpunog i trajnog rješavanja problema kvaliteta vazduha u Pljevljima. Pljevlja više nemaju vremena za čekanje. Ovo je pitanje života, zdravlja i elementarne pravde koju pljevljaci predugo čekaju.