Dok se o Josipu Brozu Titu decenijama pričaju razne priče i legende, od političkih do ljubavnih, jedna tema dugo je bila obavijena velom državne tajne – zlato. Koliko je bogata bila Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, odakle je dolazilo žuto blago i šta je ostalo iza Tita?

Zvanični dokumenti, otvoreni tek decenijama kasnije, otkrivaju da je SFRJ bila ozbiljan igrač na međunarodnoj sceni i da je svoje rezerve punila iz domaćih rudnika, čuvajući ih daleko od očiju javnosti.

Početak od nule

Kada je 1945. nova vlast preuzela kontrolu nad državom, trezori su bili skoro prazni. Kraljevina Jugoslavija je pred rat posjedovala impresivnih 84 tone zlata, ali je Drugi svjetski rat to blago rasuo. Dio su potrošile izbjegličke vlade u Londonu i Vašingtonu, a dio su zaplijenile okupacione snage Italije i Njemačke.

Tito je praktično morao da krene od nule. Ipak, u trenutku raspada zemlje devedesetih, Jugoslavija je ostavila 46,1 tonu monetarnog zlata.

Bor – “zlatna žila” Titove ekonomije

Za razliku od mnogih zemalja koje su zlato morale da kupuju na berzama, Jugoslavija je imala stratešku prednost – sopstvenu proizvodnju. Rudarski gigant RTB Bor bio je glavni snabdjevač Narodne banke Jugoslavije (NBJ), isporučujući decenijama između 600 i 900 kilograma zlata godišnje direktno u državne trezore.

Pored domaće proizvodnje, značajan dio rezervi dolazio je i kroz ratne reparacije, kao odšteta od Njemačke i Italije.

Strategija diverzifikacije

Gdje se zlato nalazilo? Iako je dio poluga čuvan u trezorima u Ulici kralja Petra u Beogradu, jugoslovensko rukovodstvo je znalo da sigurnost leži u diverzifikaciji.

Prema Sporazumu o pitanjima sukcesije iz 2001. godine, najveći dio zlata nije bio u zemlji. U trenutku definitivnog razlaza bivših republika, potvrđeno je da se 46,1 tona zlata nalazila u Banci za međunarodna poravnanja (BIS) u Bazelu.

Švajcarska je bila sigurna luka, ali i mjesto odakle se lako moglo trgovati. Tokom sedamdesetih i osamdesetih, kada je SFRJ bila u dužničkim krizama, zlato deponovano u Londonu i New Yorku često se koristilo kao zalog za dobijanje kredita kojima se održavao socijalni mir i standard građana.

Mit o “Titovom sefu” i Depo 555

Posebnu pažnju javnosti privlačila je priča o ličnom Titovom bogatstvu. Da li je Maršal imao privatnu zalihu poluga?

Odgovor je stigao 2013. godine, kada je Državna komisija otvorila “Depo 555” u Narodnoj banci Srbije. U vrećama koje nisu otvarane od Titove smrti pronađeno je zlato – oko 30 kilograma u polugama i prahu i više od 2.600 zlatnika. Većina ovog zlata nosila je žig porodice Karađorđević, što sugeriše da je nova vlast nakon 1945. jednostavno preuzela dio kraljevskog blaga.

Podjela rezervi

Konačni bilans Titove ekonomske zaostavštine utvrđen je 2001. godine. Od 46 tona iz Bazela:

SR Jugoslaviji (Srbija i Crna Gora) pripalo je 36,52% (oko 16,8 tona)

Hrvatskoj 28,49%

Ostatak su podijelile Slovenija, BiH i Makedonija

Većina bivših republika svoje naslijeđeno zlato odmah je prodala, dok je Srbija svoj dio zadržala i kasnije značajno uvećala.

Gledano iz današnje perspektive, zlatne rezerve SFRJ bile su ogledalo njene moći, ali i slabosti – dovoljno velike da garantuju nezavisnost, ali nedovoljne da spriječe ekonomski krah nakon Titove smrti.