Predlog mjera za unaprjeđenje energetske efikasnosti u postojećim zgradama i proračun
energetskih ušteda

Unapređenje energetske efikasnosti u zgradama naročito stambenim podrazumijeva prije svega
smanjenje zahtjeva za energijom kroz unaprjeđenje toplotnih karakteristika omotača objekta, kao i
intervencije na tehničkim sistemima u cilju povećanja njihove energetske efikasnosti i korišćenje
obnovljivih izvora energije.
Klimatsku zonu opštine Pljevlja karakterišu duge i hladne zime i ljeta sa umjerenom temperaturom
tako da se energetske potrebe dominantno odnose na energiju grijanja. Stoga su i mjere energetske
efikasnosti čiji uticaj je posmatran u modelu fokusirane na smanjenje potreba za energijom za

grijanje objekata. Paket mjera koji je definisan za potrebe predmetne analize uzeo je u obzir
parametre iz važećeg Pravilnika o minimalnim zahtjevima energetske efikasnosti iz 2015. godine, što
znači da je modelovan slučaj da svi stambeni objekti u opštini Pljevlja budu unaprijeđeni do nivoa
energetskih karakteristika iz važećeg propisa.
Važno je pomenuti da je Ministarstvo kapitalnih investicija planiralo da izvrši reviziju propisanih
minimalnih zahtjeva energetske efikasnosti u narednom periodu i da će biti postavljen „strožiji“
standard gradnje objekata u pogledu energetske efikasnosti. Kako ovaj proces još uvijek nije završen,
za potrebe ove analize uvažen je standard energetske efikasnosti u zgradama koji je na snazi.
Pakete mjera za unaprjeđenje energetske efikasnosti u postojećim stambenim zgradama koji je
korišćen za potrebe predmetne analize uzeo je u obzir mjere energetske efikasnosti u skladu sa
tabelom 5.

Pored ovih mjera opravdana je primjena i drugih mjera koje mogu proizvesti određene uštede
energije npr. ugradnja termoizolacije prema podu, ugradnja efikasnije rasvjete i uređaja, ugradnja
termostatskih ventila ali je za njihovu analizu potrebno izvršiti detaljno prikupljanje podataka u
objektima na određenom području.
U softverskom paketu MEEC izvršen je poseban proračun za individualne stambene objekte i
kolektivne stambene objekte uvažavajući karakteristične periode gradnje. U cilju poređenja objekta
prije i nakon unaprjeđenja energetske efikasnosti posmatraju se njegove potrebe za energijom
izražene po jedinici korisne površine. Kao rezultat se dobija jedinična ušteda energije po kvadratnom
metru korisne površine poda (kWh/m2
) koja se u narednom koraku ekstrapolira na cjelokupan
stambeni fond u opštini Pljevlja.
Ilustrativni prikaz rezultata za individualne stambene objekte dat je na slici 6. Evidentno je, a što je i
očekivano, da se najveće uštede mogu postići u objektima izgrađenim prije 1960 godine, u kojima se
potrebe za energijom mogu smanjiti za preko 50% (sa 479 na 231 kWh/m2
). Za objekte građene u
period 1961-2011 očekivane uštede su nešto manje oko 43%, dok za objekte građene nakon 2011.
godine ušteda praktično i nema ukoliko želimo dostići standard gradnje po važećim propisima. Stoga
kako je pomenuto i ranije, fond zgrada izgrađenih u posljednjoj deceniji nije uzet u obzir u sklopu ove

analize. Vjerovatno da se i u ovom periodu gradnje mogu naći primjeri objekata koji u manjoj mjeri
ispunjavaju propisane standarde gradnje i da je moguće postići značajne uštede energije, ali za
identifikaciju bi se moralo uraditi detaljno snimanje i energetski pregled pojedinačnih objekata na
određenom području.

Ako posmatramo rezultate dobijene za kolektivne stambene objekte, vrijednosti proračunatih
potreba za energijom su, kao što je i očekivano, nešto niže nego za individualne objekte. Potencijal za
uštedu energije u objektima izgrađenim u periodu prije 1960. godine je na nivou 40%, dok je za
objekte izgrađene u periodu 1961-2011. godina na nivou od oko 35%. Slično kao i za individualne
stambene objekte, kolektivni stambeni objekti izgrađeni u posljednjoj deceniji (nakon 2011. godine)
uglavnom ispunjavaju propisane zahtjeve u pogledu energetske efikasnosti i neće biti predmet daljih
analiza.

Procjena energetskih ušteda i nivoa investicije za stambeni fond u opštini Pljevlja

Na osnovu prethodne analize strukture stambenih objekata u opštini Pljevlja i dobijenih rezultata o
potencijalu za uštedu energije iz softverskih proračuna, moguće je uraditi procjenu potencijala za
uštede energije za cjelokupan stambeni fond.
Kako je već objašnjeno analiza će biti urađena za dva karakteristična perioda gradnje stambenih
objekata prepoznatih inventarom objekata koji je pripremilo Ministarstvo kapitalnih investicija:
 objekti izgrađeni prije 1960;
 objekti izgrađeni u periodu 1960-2011.
Stambeni objekti izgrađeni nakon 2011. godine uglavnom ispunjavaju propisane zahtjeve u pogledu
energetske efikasnosti i neće bili predmet daljih analiza. Struktura stambene gradnje prema tipu
(individualni, kolektivni) data je na Slici 8 (sa podacima o ukupnim površinama).

Kako bi procjena mogućih ušteda bila realnija potrebno je uvažiti određene pretpostavke:
 Ulaganje u određeni broj objekata (uglavnom individualnih) nije isplativo jer se ne koriste ili
se koriste povremeno (samo manji period godine) ili su u lošem stanju – 15%,
 Određeni broj objekata je već u određenoj mjeri saniran (sve ili neke mjere iz paketa su već
implementirane) – 15%.
Navedene pretpostavke će biti uzete u obzir prilikom proračuna ušteda i nivoa investicija za
cjelokupan stambeni fond. Za prikupljanje detaljnih podataka o objektima koji se ne koriste ili su u
lošem stanju ili su pretrpjeli određeni nivo sanacije može se izvršiti terensko prikupljanje na
određenom području.
Uvažavajući prethodno opisani pristup i pretpostavke, procjena potencijala za uštedu energije u
stambenim zgradama na teritoriji opštine Pljevlja data je u tabeli 6.

Kao što je i očekivano, imajući u vidu strukturu stambenog fonda u Pljevljima prikazanu na slici 8,
potencijal za uštedu energije najveći je u individualnim stambenim objektima (slika 9, lijevo). Takođe
individualni stambeni objekti imaju za par procenata veći potencijal za postizanje ušteda energije u
odnosu na kolektivne i na trenutne potrebe za energijom (Slika 9, desno).

Kada govorimo o potencijalu za uštedu energije neizbježno je pitanje „Koliko će to da košta?“. Stoga
je neophodno dati i okvirnu procjenu investicije za mjere energetske efikasnosti definisane paketom
mjera koji je uzet u obzir u samoj analizi, a kako je prikazano u tabeli 7.

I kod proračuna investicije u mjere energetske efikasnosti važno je uvažiti prethodno uvedene
pretpostavke o procentualnom učešću objekata koji se ne koriste ili se koriste povremeno, objekata
koji su u lošem stanju, kao i objekata koji su već prošli kroz proces sanacije.
Dodatno za procjenu investicije za ukupan fond zgrada potrebno je uvažiti određene parametre iz
inventara zgrada koji karakterišu referentne objekte, a koji su potrebni za izračunavanje površina
spoljašnjih zidova, površina fasadne stolarije i plafona prema tavanu, a shodno tabeli 8.

U tabeli 9 su dati podaci o ukupnim površinama elemenata omotača objekata koji su predmet mjera
energetske efikasnosti dobijeni na osnovu podataka o stambenom fondu u opštini Pljevlja i
navedenih parametara.

Nivo investicije u mjere energetske efikasnosti dobija se jednostavnim množenjem utvrđenih
jediničnih cijena i procijenjenih ukupnih površina pojedinih elemenata omotača u stambenom fondu
opštine Pljevlja.

Detaljni prikaz procijenjenog iznosa investicije po mjerama energetske efikasnosti posebno za
individualne i za kolektivne stambene objekte dat je na Slici 11. Kao što je i očekivano individualni
objekti zbog veće zastupljenosti u stambenom fondu opštine Pljevlja zahtijevaju i veći nivo
investicija.

Prva studije „Toplotni konzum toplifikacije grada Pljevalja“ (iz 2020. godine) daje detaljan pregled
mogućnosti toplifikacije urbane zone Pljevalja sa predlogom dinamičkog plana razvoja sistema
daljinskog grijanja.
Drugi dokument koji je važno pomenuti je studija pod nazivom „Identifikacija i analiza mogućih
održivih rješenja za grijanje u Pljevljima u Crnoj Gori izrađena za CEE Bankwatch“ (iz 2021. godine), a
koja na bazi podataka o toplotnom konzumu analizira scenarije uvođenja drugih tehnologija
(toplotne pumpe vazduh-voda, solarna energija sa otvorenih površina sa sezonskim skladištenjem,
uvođenje mikromreža za grijanje i dr.) i za svaki od scenarija prikazuje analizu osjetljivosti i procjena
smanjenja negativnog uticaja na životnu sredinu.
Imajući u vidu da su navedene studije prilično složene i da uzimaju u obzir različite scenarije kako bi
uporedili različite opcije nije realno da budu sagledane u kontekstu predmetne analize. Sa druge
strane dobijeni rezultati u okviru navedenih studija nijesu u potpunosti primjenljivi iz dva glavna
razloga:
 Uzimaju u obzir samo urbanu zonu opštine Pljevlja (gradsko jezgro sa okolinom), a što ne
uključuje sve objekte koji su predmet ove analize,
 Uvažavaju procjenu potreba za energijom na bazi postojećeg stanja zgrada bez realizacije
mjera energetske efikasnosti, a što nije u skladu sa principima na kojima se zasniva
predmetna analiza. Kako je rečeno na samom početku ova analiza u prvi plan stavlja
smanjenje potreba objekata za energijom, kroz mjere „utopljavanja“ objekta, a tek nakon
toga se razmatra uvođenje efikasnih tehničkih sistema i rješenja.
U svakom slučaju, u cilju obezbjeđenja potrebnog stepena kompatibilnosti sa navedenim studijama u
okviru predmetne analize biće uvažene sljedeće pretpostavke:

1) Stepen „prelaska“ stambenih objekata na sistem daljinskog grijanja – procjena konsultanta data
u studiji „Toplotni konzum toplifikacije grada Pljevalja“ je da 70% individualnih stambenih
objekata i 30% kolektivnih stambenih objekata bez instalacija centralnog grijanja, neće biti
priključeno na sistema daljinskog grijanja. Na osnovu podataka iz Tabele 4 o opremljenosti
objekata instalacijama centralnog grijanja, dolazi se do sljedećih podataka o prelasku
stambenih objekata na sistem daljinskog grijanja (Tabela 10).

2) Toplotno opterećenje objekata nakon implementacije mjera energetske efikasnosti- u skladu sa
podacima iz studije „Toplotni konzum toplifikacije grada Pljevalja“ pretpostavljeno je da
specifično toplotno opterećenje objekata nakon implementacije mjera energetske efikasnosti
ima sljedeće vrijednosti:
o Za individualne stambene objekte – 100 W/m2
o Za kolektivne stambene objekte – 80 W/m

3) Investicioni troškovi ugradnje pojedinih tehnologija – u skladu sa nalazima studije
„Identifikacija i analiza mogućih održivih rješenja za grijanje u Pljevljima u Crnoj Gori izrađena
za CEE Bankwatch“ uvažene su sljedeće jedinične cijene za pojedinačne tehnologije:
o Za sisteme grijanja sa kotlom/peći na moderne oblike biomase – 270 €/kW
o Za sisteme grijanja sa toplotnom pumpom– 750 €/kW
o Za prelazak objekta na sistem daljinskog grijanja – 100 €/kW. Specifični troškovi prelaska
na daljinsko grijanje su uvećani iz razloga što je samo manji dio stambenih objekata (oko
15% individualnih i 50% kolektivnih) opremljen instalacijama centralnog grijanja (podaci iz
Tabele 4).

Prilikom proračuna nivoa investicije za unaprjeđenja sistema grijanja, osim prethodno navedenih
pretpostavki uzeta je u obzir i ranija pretpostavka da u određeni broj objekata nije isplativo ulagati
jer se ne koriste ili se koriste povremeno, kao i da je određeni broj objekata već priključen na sistem
daljinskog grijanja odnosno da posjeduje visoko-efikasan sistem centralnog grijanja.
Rezultati proračuna ulaganja u sisteme grijanja stambenih objekata u opštini Pljevlja prikazani su u
tabeli 11, za dvije opcije:
 Opcija 1: Ugradnja sistema za grijanje sa kotlom/peći na moderne oblike biomase,
 Opcija 2: Ugradnja sistema za grijanje sa toplotnom pumpom vazduh-voda.
Obje opcije podrazumijevaju da određeni broj stambenih objekata bude priključen na sistem
daljinskog grijanja, a shodno podacima iz Tabele 10. Proračunate vrijednosti investicija date su
posebno za individualne, a posebno za kolektivne stambene objekte.
Evidentno je da je nivo potrebnih ulaganja za realizaciju Opcije 2 (33.54 mil. €) značajno veći, blizu 3
puta, od ulaganja koja je potrebno izdvojiti za realizaciju Opcije 1 (12.07 mil. €), a što je i očekivano
imajući u vidu značajne razlike u jediničnim cijenama posmatranih tehnologija.
Takođe, mjera prelaska na sistem daljinskog grijanja ne zahtijeva visok nivo ulaganja u samim
objektima (oko 2 mil. €). Međutim dodatna ulaganja su potrebna u dijelu razvoja proizvodnih
kapaciteta za toplotu i unaprjeđenje distributivne mreže u urbanoj zoni opštine Pljevlja, a što je
detaljno elaborirano u okviru studije „Toplotni konzum toplifikacije grada Pljevalja“.
Individualni stambeni objekti u ruralnoj zoni opštine Pljevlja zahtijevaju najveći dio ulaganja, jer ne
postoji mogućnost njihovog priključenja na sistem daljinskog grijanja. Sa druge strane kolektivni
stameni objekti uglavnom mogu biti snabdjeveni energijom iz sistema daljinskog grijanja (oko 85%
prema podacima iz tabele 10), pa su ulaganja u individualne sisteme grijanja značajano manja.

Ulaganje u unaprjeđenje sistema grijanja u stambenim objektima u opštini Pljevlja rezultiraće i
značajnim uštedama u energiji, a koje su prije svega posljedica visokog stepena efikasnosti
tehnologija koje će biti implementirane u poređenju sa postojećim. Poređenja radi stepen
iskorišćenja peći/kotlova na čvrsta goriva (ogrjevno drvo, ugalj) koja se dominantno koriste u
stambenim objektima je oko 50-60%, a to znači da se 40-50% energije gubi. Sa druge strane stepen
iskorišćenja peći/kotlova na pelet je 80-90%, a što znači uštedu energije i do 30% u poređenju sa
sistemima grijanja koji se trenutno koriste.

Izvođenje specifičnih finansijskih pokazatelja i proračun smanjenja negativnog uticaja na životnu
sredinu usljed korišćenja visoko-efikasnih sistema grijanja zahtijeva detaljnije ulazne podatke i
razmatranje više scenarija, te neće biti predmet ove analize. Sa druge strane, u okviru studije
„Identifikacija i analiza mogućih održivih rješenja za grijanje u Pljevljima u Crnoj Gori izrađena za CEE
Bankwatch“ (iz 2021. godine), je urađena analiza scenarija uvođenja visoko-efikasnih rješenja
(toplotne pumpe vazduh-voda, solarna energija sa sezonskim skladištenjem toplote, uvođenje
mikromreža za grijanje i dr.) i za svaki od njih je data analiza osjetljivosti i procjena smanjenja
negativnog uticaja na životnu sredinu.

2.7 Doprinos postignutih ušteda energije nacionalnom energetskom bilansu
Interesantno bi bilo vidjeti uticaj potencijalnih ušteda u opštini Pljevlja na kretanja energetskog
bilansa odnosno na smanjenje potrošnje u sektoru domaćinstava u Crnoj Gori. Iako nijesu u
potpunosti uporedive veličine, jer se u slučaju energetskog bilansa radi o utrošenoj energiji, a u
proračunu ušteda koji je urađen za potrebe predmetne analize o smanjenju potreba za energijom u
objektima u Pljevljima, na Slici 12 dat je ilustrativni prikaz ušteda energije po osnovu mjera
„utopljavanja“ stambenih objekata na smanjenje potrošnje energije u sektoru domaćinstava u
zemlji. Izraženo u ciframa ovo znači da ulaganje od 42.1 mil. € u mjere energetske efikasnosti u
pljevaljskim domaćinstvima doprinosi smanjenju potrošnje energije na nivou svih domaćinstava u
Crnoj Gori za oko 3%.

Projekat „Čist vazduh za Crnu Goru“ -Green Home