Parlamentarni izbori u Crnoj Gori najranije mogu biti održani u drugoj polovini jula, što bi najviše odgovaralo Demokratskoj partiji socijalista (DPS) koja bi što prije da iskoristi pozitivan rejting Vlade, stvoren zbog pozitivnog odjeka mjera kojima je spriječena značajnija epidemija virusa korona.

Takođe, posljednja dva mjeseca, tokom zdravstvene krize, politički su neutralisane negativne posljedice usvajanja Zakona o slobodi vjeroispovjesti na rejting prije svega DPS-a.

To smatraju sagovornici „Vijesti“ iz civilnog sektora koji su angažovani na pitanjima izborne problematike. Činjenica da je vladajuća Demokratska partija socijalista već krenula kampanju tokom vrhunca epidemije, kao i da se procjenjuje da predstoji ekonomska kriza, te rad Agencije za sprečavanje korupcije u dijelu primjene Zakona o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja, ukazuju da DPS ubrzano radi na izborima. A sem parlamentarnih, predstoje i lokalni u više opština.

Od dana raspisivanja do održavanja izbora, propisano je Zakonom o izboru poslanika i odbornika, ne može proteći manje od 60, niti više od 100 dana.

Predsjednik Upravnog odbora Centra za monitoring i istraživanje (CEMI), Zlatko Vujović kaže da je najveći rizik za DPS ekonomska kriza i povećanje nezapošljenosti zbog posljedica koronavirusa.

„Moguće da bi ipak za DPS srednja opcija bila najbolje rješenje, a to je kasno ljeto, odnosno početak septembra. Nešto novca bi se, ipak, slilo od sezone, zadovoljstvo rezultatima mjera protiv korone svježe, građani opušteniji, a protesti i dalje nijesu dozvoljeni”, kaže Vujović za “Vijesti”.

ASK je donijela set podzakonskih akata za novi Zakon o finansiranju političkih subjekata čime je, prema ocjeni analitičara, pripremila pravni teren za organizaciju jesenjih izbora dok je javnost bila preokupirana mjerama za borbu protiv koronavirusa i ograničenjima kretanja.

Iz ASK-a su “Vijestima” potvrdili da su donijeli sva potrebna podzakonska akta za čije su donošenje nadležni, u cilju sprovođenja Zakona o finansiranju političih subjekata koji je usvojen 27. decembra 2019. godine i koji je stupio na snagu 31. januara ove godine.

U međuvremenu, zakon je promijenjen još jednom pa je Vlada dobila mogućnost isplate socijale iz tekućeg budžeta, što je bilo zabranjeno u izbornoj godini. Upravo socijala, zapošljavanje, pomoć penzionerima, privremeno povećanje zarada u javnom sektoru (ovaj put zdravstvu), načini su na koji DPS godinama obezbjeđuje sigurne glasove na izborima. Na to godinama uzpozorava opozicija i civilni sektor.

„U toku su brojna davanja iz državne kase velikih sredstava za socijalno ugrožene, te one kojima su poslovi trpjeli, što povećava nivo optimizma među građanima, ali i šanse DPS-ana uspjeh“, kaže Vujović.

Pravna savjetnica pri NVO Akcija za socijalnu pravdu Ines Mrdović kaže da bi se u pripremi pravnog terena za sprovođenje izbora mogao i tražiti razlog zbog kojeg Vlada nije uvela vanredno stanje u zemlji, već je proteklih sedmica zbog epidemije koronavirusom donijeto niz odluka, kojima su ograničavana prava i slobode građana, a čiju validnost u značajnoj mjeri osporava pravna struka.

“Stroge mjere radi zaštite zdravlja, poput ograničenja kretanja građana ili zatvaranja hotela i trgovina, objavljene su 15. marta, a ASK je 26. marta donijela set podzakonskih akata. Tada je ASK utvrdila ukupno sedam akata. Sva podzakonska akta je potpisao vršilac dužnosti direktora Agencije Savo Milašinović, a ona su objavljena u Službenom listu 6. i 7. aprila, čime je ASK zaokružila pravni okvir za predstojeće parlamentarne izbore”, kazala je Mrdovićeva.

Zlatko Vujović objašnjava da će termin izbora zavisiti od toga šta DPS-u omogućava veće šanse s obzirom na to da kontrolišu većinu u parlamentu, te da imaju predsjednika države koji raspisuje izbore.

„Postoje ipak neka tehnička ograničenja. Od raspisivanja do održavanja izbora treba da prođe ne manje od 60 niti više od 100 dana. Što znači da je za održavanje izbora u julu potrebno da oni budu raspisani u ovom mjesecu“, pojasnio je Vujović.

On podsjeća da je DPS uvijek radije birao ranu jesen/kasno ljeto, u odnosu na rani ljetnji period jer je tada puna državna kasa, ali i kase njihovih finansijera.

„Ljetnji termin DPS-u odgovara da kapitalizuje odlično odrađen posao od strane Vlade, zdravstvenih i drugih institucija na planu suzbijanja pandemije u Crnoj Gori, ali i neutralisanje protesta u organizaciji Srpske pravoslavne crkve“.

Kazao je i da ljetnji scenario podstiče na strah od toga kakva jesen slijedi, „odnosno da DPS svjestan užasne perspektive jeseni pokušava da iskoristi šansu, koja neće dugo trajati, te da po svaku cijenu održi izbore prije jeseni“.

Za jesenji scenario bi, kako ocjenuje, rizik predstavljalo obnavljanje protestnih litija, ali bi se očekivalo da mjere zabrane okupljanja većeg broja građana, čak i tokom kampanje, ostanu na snazi, slično kao što je slučaj u Srbiji, odnosno sada na izborima u Hrvatskoj.

Izbjegli vanredno stanje jer ni ASK ne bi mogao da radi

Vlast je izbjegla uvođenje vanrednog stanje jer bi pravno bilo vrlo problematično da ASK, kao jedna od dvije ključne institucije za izborni proces, utvrđuje podzakonska akta. 

“Ustav propisuje da za vrijeme vanrednog stanja Vlada može donositi uredbe sa zakonskom snagom, ako Skupština ne može da se sastane. Vlada je tada dužna da podnese Skupštini na potvrđivanje uredbe čim ona bude mogla da se sastaje. Kako tokom vanrednog stanja može biti suspendovana normativna aktivnost parlamenta, kao najvišeg zakonodavnog doma, teško bi bilo braniti stav da tada bilo koji državni organ donosi akte niže pravne snage, odnosno podzakonske akte”, ocijenila je Mrdovićeva.

Dodaje da u času kada je Vlada alarmirala opasnost od koronavirusa bilo teško procijeniti koliko epidemija može trajati.

Prije skraćenja mandata, bilo bi dobro da se otvori dijalog

Koordinator programa ljudska prava i pravde u Građanskoj alijansi i član Državne izborne komisije Zoran Vujičić, kazao je da bi prije mogućeg skraćenja mandata Skupštinim bilo značajno da se “ostvari dijalog između lidera političkih partija oko samih izbornih uslova”.

“Situacija oko epidemije je brojne procese i pripreme stavila po strani pa i institucije koje su nadležne za sami izborni process”, kazao je Vujičić.

Premijer Duško Marković (DPS) najavio je poziv na takav dijalog u naredne dvije sedmice.

Vujičić je ocijenio da je značajno da se institucije što bolje pripreme za izbornu trku.

“ASK bi morala značajno bolje i kvalitetnije da kontroliše finansiranje političkih partija tokom samog izbornog procesa i da ta kontrola ne bude selektivna. Takođe i Državna izborna komisija (DIK) bi morala povećati transparentnost i ažurnost u dijelu objavljivanja izbornih rezultata u realnom vremenu”, kazao je Vujučić.