Uprkos tome što je još 2015. godine usvojena Strategija za usklađivanje statistike državnih finansija sa evropskim standardima (ESA 2010), Crna Gora ni deceniju kasnije ne objavljuje ključne podatke o javnom dugu i budžetskom deficitu prema pravilima EU. Društvo statističara i demografa Crne Gore upozorava da se izostankom transparentnosti i selektivnim pristupom reviziji podataka – kroz najavljenu promjenu obračuna BDP-a, ali ne i duga i deficita – stvara iskrivljena slika o stvarnom fiskalnom zdravlju države, što može ugroziti kredibilitet pregovaračkog procesa s EU.

U martu 2025. navršilo se tačno deset godina od kada je Vlada Crne Gore usvojila Strategiju za usklađivanje statistike državnih finansija sa evropskim standardima (ESA 2010). Deceniju kasnije, ključni podaci o fiskalnom zdravlju države, poput javnog duga i deficita prema EU pravilima, i dalje nijesu dostupni javnosti, saopštilo je Društvo statističara i demografa Crne Gore.

“Sve ukazuje na to da je Ministarstvo finansija izbjegavalo suočavanje s brojkama koje bi otkrile pravu dubinu javnog zaduženja. Jer, kada bi se dug i deficit obračunavali po evropskim standardima, a ne prema “domaćim pravilima”, Crna Gora bi vjerovatno bila daleko od ispunjavanja kriterijuma EU o fiskalnim ograničenjima koji su definisani na nivou od 3% deficita i 60% javnog duga u odnosu na BDP”, navodi se u saopštenju koje potpisuje dr Gordana Radojević, inače bivša direktorica Monstata.

Umjesto objave tih podataka, u martu 2025. donesene su izmjene Zakona o zvaničnoj statistici, kojima se nadležnost za statistiku državnih finansija sada prenosi sa Ministarstva finansija na Upravu za statistiku, dodaje se.

“Dakle, odgovornost za statistiku državnih finansija sada je na MONSTAT-u. Stoga, Društvo statističara i demografa Crne Gore (DSD) uputilo je više zvaničnih zahtjeva MONSTAT-u. Svi zahjevi za slobodan pristup informacijama na temu statistike javnog duga i deficita su odbijeni. Ne samo da se ne dozvoljava pristup podacima, već MONSTAT tvrdi da ni uvid u akcioni plan usklađivanja ne može odobriti, jer se statistika državnih finansija razvija u okviru IPA 2022 projekta, pa se navodno informacije o tome ne smiju dijeliti sa trećim stranama, shodno međunarodnom ugovoru sa EU koji nam nije dostavljen na uvid”, ističe se.

Pitanje statistike državnih finansija, kako se dodaje, problematizovala je i Evropska komisija u svom izvještaju o ekonomskim reformama Crne Gore iz juna 2025. godine “jasno poručujući, da statistiku državnih finansija Crne Gore hitno treba unaprijediti, uključujući i moguću reklasifikaciju javnih preduzeća u sektor opšte države, što bi potencijalno moglo povećati zvaničnu statistiku o dugu i deficitu”.

“Zanimljivo je, međutim, da MONSTAT istovremeno najavljuje veliku reviziju bruto domaćeg proizvoda (BDP) po ESA 2010 metodologiji za period 2006–2023, i to godinu dana ranije nego što je prvobitno planirano kako bi se ubrzao proces zatvaranja poglavlja 18 (Statistika). Ipak, istovremeno u potpunosti zanemaruje potrebu korisnika i EK za objavom statistike državnih finansija u skladu sa ESA2010, iako su podaci o dugu i deficitu jednako važni, ne samo za zatvaranje poglavlja 18, već i poglavlja 17 (Ekonomska i monetarna politika). Revizija samo jednog indikatora (BDP-a), dok se dug i deficit i dalje izračunavaju prema nacionalnim pravilima, može dovesti do neuporedivih i potencijalno manipulativnih pokazatelja o stvarnom nivou zaduženosti države”, dodaju.

Zato Društvo statističara i demografa Crne Gore javno poziva MONSTAT da u skladu sa novim zakonskim ovlašćenjima koja su mu dodjeljena u martu 2025. godine, objavi akcioni plan ili jasan vremenski okvir za usklađivanje statistike državnih finansija po ESA 2010 standardima. Zahtjev je i da zvanična statistika saopšti tačan datum objave revidirane serije BDP-a za period 2006–2024. godina, što je u skladu sa međunarodnom praksom, imajući u vidu da ova revizija može promjeniti strukturu i nivo BDP-a, na koju korisnici na vrijeme moraju računati.

“Podjećamo, da je posljednja revizija BDP-a u državama EU izvršena u 2024. godini dovela do rasta nominalnog BDP-a najviše do 0,8%”, dodaje se.

Društvo traži i da Monstat objavi revidirane podatke o javnom dugu i deficitu u skladu istim ESA 2010 standardom kao i BDP, “kako bi se obezbjedila uporedivost pokazatelja i dobila tačna slika o stanju javnih finansija Crne Gore”.

“Raspolaganje ovim informacijama od velike je važnosti, jer ulazimo u period kada ekonomija Crne Gore pokazuje ozbiljne znake usporavanja. Naime, u prvom kvartalu 2025. godine, industrijska proizvodnja u padu -4,2%, prihodi od turizma smanjeni su za 6,2%, sektor IT-a i komunikacija za -3,2%, dok poljoprivreda i građevinarstvo stagniraju. Istovremeno, Crna Gora se suočava već drugi kvartal za redom sa istorijskim maksimom u deficitu spoljno-trgovinske razmjene, dok raste i nivo budžetskog deficita. Sve to značajno pogoršava neto međunarodnu investicionu poziciju koja je nivou od -112%BDP-a, što nas svrstava odmah iza Grčke kao drugu najzaduženiju ekonomiju u EU i regionu u odnosu na strane investitore. Sudeći po već dostupnim i objavljenim pokazateljima, može se zaključiti da će realna stopa BDP-a u prvom kvartalu 2025. godine biti u rasponu od minilanih -1,5% do 1,5%, što je značajno ispod projektovanog nivoa”, zaključuje se u saopštenju.