Država uzima najveći udio od prodajne cijene goriva i to je situacija u Crnoj Gori, Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, pokazuje zajednička analiiza Vijesti, Danasa, Oslobođenja i Večernjeg lista.

Taj prihod ne prelazi 50 odsto maloprodajne cijene goriva, a sastoji se uglavnom od naplate poreza na dodatu vrijednost (PDV) i akciza.

Cijena goriva se formira na međunarodnim tržištima, a kako je zbog rata u Ukrajini došlo do njenog naglog skoka, vlasti u pomenutim zemljama su različitim mehanizmima pokušale da spriječe dalji rast cijene koju plaćaju građani, onime što je do njih – odricanjem prihoda koji završavaju u državni budžet.

Osim snižavanje akcize, pojedine države su posegli za drugim potezima – odlučile su da ograniče maloprodajne cijene i(li) maržu distrubuterima.

Crna Gora: Niže cijene goriva, niži prihodi u budžetu

Maloprodajne cijene goriva u Crnoj Gori formiraju se sabiranjem tri grupe faktora – uvozna cijena, zatim takse, porezi i naknade, kao i gubici, troškovi i bruto marže, shodno Uredbi o načinu obrazovanja maksimalnih maloprodajnih cijena naftnih derivata.

Uvozna cijena i akcize na gorivo zajedno sa porezom na dodatu vrijednost imaju gotovo podjednak uticaj na maloprodajnu cijenu, dok treća grupa faktora ima najmanji uticaj.

Uvozna cijena se formira tako što se množe: presjek srednjih cijena naftnih derivata sa premijom; prosjek prodajnih deviznih kurseva, i gustina konverzije tone u litre. Dakle, maloprodajna cijena goriva u Crnoj Gori ne zavisi od cijena sirove nafte.

Kod srednje cijene naftnih derivata uzima se prosjek, na berzi koja se zove Platt’s European Marketscan, za period od 14 kalendarskih dana, odmah prije ponedjeljka kada se pravi novi obračun cijena koje važe od utorka. Nakon izbijanja rata u Ukrajini došlo je do dramatičnog rasta osnovnih cijena naftnih derivata.

Zatim se taj iznos množi sa odnosom kursa dolara i eura koji objavljuje Centralna banka Crne Gore. Tako je početkom godine jedan dolar vrijedio 0.88 eura, da bi vremenom euro dostigao najnižu vrijednost u poslednjih 20 godina, pa je danas dolar i za nijansu jači od eura. Samo pomenuta kursna razlika uticala je da cijene goriva sada budu veće za 20 centi po litru u odnosu na početak godine.

Nakon što se ta cifra pomnoži sa gustinom konverzije tone u litre dobija se uvozna cijena – prvi faktor.

U drugu grupu faktora spadaju takse, porezi i naknade i u toj grupi država ima najveći prostor za intervenciju.

Prije nego što su umanjene, akcize na gorivo za benzin (eurosuper 95 i 98) su iznosile 54 centi, a za dizel 44 centi po litru. Država dodatni prihod ostvaruje od naplate poreza na dodatu vrijednost (PDV) koji iznosi 21 odsto, a on se računa na zbir uvozne cijenu naftnog derivata, akcize i marži. Tako da PDV iznosi oko 30 centi po litru.

Treća grupa faktora: gubici, troškovi i bruto marže (koje su oko sedam centi) ne utiču značajnije na cijene goriva. Ovoj grupi faktora pripada i marža za prodavce goriva/vlasnike benzinskih pumpi.

To znači da je država recimo u martu na cijenu litra benzina od 1,78 eura, uzimala 86 centi, odnosno skoro polovinu.

Akcize na gorivo, da bi se ublažio skok cijena usljed poremećaja na tržištu zbog rata u Ukrajini, su od 10. maja smanjene za 40 odsto, da bi se od 7. juna dodatno smanjile za još 10, odnosno na ukupno 50 odsto. Najnovijom Vladinom odlukom akcize su do 5. decembra ponovo smanjene na 40 odsto. Tome su prethodile izmjene i dopune Zakona o akcizama, koje je Skupština usvojila 5. maja. Zbog vraćanja dijela akcize, cijene gorivo će od 1. novembra biti veće za pet i šest centi.

Da nije došlo do smanjenja akciza litar benzina bi sada bio skuplji 27, a dizel 22 centi, što znači da se u državni budžet za te iznose sliva manje novca za svaki prodati litar goriva. Dakle, ako je u martu država na cijenu goriva od 1,78 eura – uzimala 86 centi, sada se ta cifra smanjila za skoro jednu trećinu.

Rebalansom budžeta, koji je usvojen krajem septembra, predviđeno je da će država od akciza umjesto planiranog 271 miliona, dobiti 261 milion. Ministarstvo finansija je ranije saopštilo da je manji prihod od 10 miliona ili 3,7 u odnosu na prvobitni blan izazvan prije svega time što država oprašta polovinu iznosa akciza što utiče na ukupan pad naplate ove dažbine i manjak u državnoj kasi. Sve to, uprkos značajnom rastu prihoda od akciza na duvanske proizvode zbog povećanja legalne prodaje usljed uspješnih akcija državnih institucija na suzbijanju šverca.

Dakle, uzmemo li pomenutu cijenu iz marta, prije umanjena akciza, prva grupa faktora je činila 45 odsto ukupne cijene, uticaj država na strukturu je iznosio 47 odsto, a ostalo se odnosi na pomenutu treću grupu faktora.

Prema trenutnim cijenama, koje važe do sljedećeg utorka, litar eurosupera 95 košta 1,34 eura, eurosuper 98 je 1,38 eura, dok cijena eurodizela iznose 1,65 eura, a lož ulja 1,83 eura.

Srbija: Udio državnih taksi među najvećim u regionu

Vlada Srbije je 11. avgusta smanjila akcize na gorivo za 10 odsto, u sklopu mjera za obuzdavanje enormnog skoka cijena dizela i benzina nastalog zbog ruske vojne intervencije u Ukrajini.

Prema posljednjoj analizi Udruženja naftnih kompanija Srbije urađenoj 17. oktobra (statistički podaci za ovu sedmicu biće poznati početkom naredne) udio fiskalnih stavki u cijeni benzina BMB 95 iznosi 47,7 odsto, evrodizela 42,6 odsto a TNG autogasa 40,1 odsto.

Od ukupne cijene benzina BMB 95 u iznosu od 1,5 eura po litru, na dadžbine otpada 0.72 eura po litru. Za naknadu za obavezne rezerve iz maloprodajne cijene goriva državi ide 0.02 eura po litru, na naknadu za unaprijeđenje energetske efikasnosti manje od jednog centa, akcizu 0.44 eura i PDV 0.25 eura po litru.

Visine naknada za obavezne rezerve i unapređenje energetske efikasnosti u cijeni eurodizela (1.85 eura po litru) su iste, akciza je 0.46 eura a PDV 0.31 eura. Ukupno na državne takse otpada oko 0.78 eura po litru.

Od ukupne cijene TNG autogasa u iznosu od 0.93 eura po litru, na takse koje pripadaju državi odlazi 0.37 eura po litru. Za naknadu za obavezne rezerve iz maloprodajne cijene goriva državi ide jedan cent, nešto manje na naknadu za unapređenje energetske efikasnosti, akcizu 0.20 eura i PDV 0.16 eura po litru.

Koliko su velika zahvatanja države u cijeni goriva, čak i u uslovima energetske krize koja ugrožava standard stanovništva, najbolje se može vidjeti iz podatka da bi cijena dizela na pumpama u Srbiji bila niža u primjera radi nego u Rumuniji i Hrvatskoj ali s obzirom da to nije slučaj za litar dizela naši vozači plaćaju najviše u regionu. Udio državnih taksi u maloprodajnoj cijeni goriva u Srbiji najveći je u poređenju sa zemljama u okruženju. Kada je riječ o TNG Srbija ima najveće državne dažbine u cijeloj Evropi. U poređenju sa zemljama sa kojima se graničimo i po iznosu državnih taksi za dizel i benzin u samom smo vrhu.

Ekspert za energetiku Goran Radosaljević kaže za Danas da kada je reč o zemljama bivše Jugoslavije svi imaju niže cijene goriva od Srbije, izuzev Hrvatske gdje su otprilike na istom nivou, a da su jedino veće u državama poput Grčke i Italije.

”Ono što treba reći je da su procenti državnih zahvatanja u cijeni goriva na pumpama sada niži nego što su bili ranije. Tada je taj procenat išao preko 50 odsto a sada ne prelazi taj nivo. Jednostavno usljed negativnih efekata energetske krize i stalnog rasta cijena nafnih derivata u regionu država je bila prinuđena da donese mjere kako bi se taj udar ublažio a jedna od njih je i smanjenje akciza. Bez obzira na to akcize i druga zahvatanja države u cijeni goriva su i dalje među najvećim u regionu”, navodi naš sagovornik.

Jedna od mjera za smanjenje efekata krize nastale zbog rata u Ukrajini a koja se direktno održava i na tržište goriva, Vlada Srbije je na svojoj sjednici 10. marta donela Uredbu o ograničenju cena naftnih derivata koja se odnosi na evrodizel i BMB 95. Ta uredba omogućava da shodno kretanju cijena naftnih derivata u regionu, država propisuje maksimalne maloprodajne cijene te dve vrste goriva u Srbiji. Uredba je bila ograničena na mjesec dana i nakon njenog isteka produžavana pa je tako aktuelna i danas.