Energetika je u Crnoj Gori, pored turizma i poljoprivrede, prioritetna oblast za nacionalne razvojne planove. Sigurnost energetskog sistema znači i energetsku nezavisnost jedne zemlje, i predstavlja bitan segment ekonomske stabilnosti. Međutim, značajno zagađenje koje dolazi iz sektora energetike i veliki uticaj upotrebe fosilnih goriva odražava se negativno na kvalitet vazduha, ljudsko zdravlje, a sve više i na ekonomiju, i to ne samo na nacionalnom, već i na evropskom i globalnom nivou. 

Evropa je istrajna na putu do svog cilja – klimatski neutralnog kontinenta do 2050. godine. Zato je prije nedelju dana Evropska komisija u Briselu predstavila Evropski zeleni plan, tzv. Green Deal koji za cilj ima osnaživanje ekonomije i u isto vrijeme očuvanje zdravlja i kvaliteta života građana. Plan uključuje sektor energetike, a podrazumijeva korake u energetskoj tranziciji ka obnovljivim izvorima uz napuštanje uglja. Za regione koji veoma zavise od fosilnih goriva i koji će biti najteže pogođeni ovom tranzicijom, komisija predviđa podršku putem mehanizama za pravednu tranziciju i posebnih fondova namjenjenih zemljama Zapadnog Balkana kao podršku u zahtjevnom procesu tranzicije i jedinstvenu priliku koju treba prepoznati i iskoristiti. 

Na nivou Evrope upotreba uglja je sve manja, dok se znatno više ulaže u obnovljive izvore energije, čija je cijena u opadanju za razliku od cijene uglja koja raste i čiji će se rast definitivno nastaviti u budućnosti. Ulaganja u ugalj postaju sve neisplativija, čemu su posebno doprinjele stroge evropske direktive, postojanje sistema trgovanja emisijskim kvotama, kao i izuzetno visoke kazne zbog nepoštovanja zakonskih regulativa koje se odnose na kvalitet vazduha. S obzirom na jasan trend udaljavanja od uglja ka obnovljivim izvorima energije, sve vis e i vis e finansijskih institucija odustalo je od daljih ulaganja u ugalj. Svjetska banka je 2013. najavila da ce prestati da podrz ava projekte vezane za ugalj, a Evropska investiciona banka najavila je pros log mjeseca da ce zaustaviti finansiranje projekata koji uključuju fosilna goriva do kraja 2021. godine. 

Zbog svega navedenog, Crna Gora i ostale zemlje Balkana imaju minimalne mogucnosti za finansiranje iz evropskih izvora zarad daljih ulaganja u ugalj, te se okreću kreditima od van Evropskih investitora koji podržavaju finansiranje i izgradnju projekata ovog tipa. Tome svjedoči i projekat ekološke rekonstrukcije prvog bloka termoelektrane Pljevlja, za koju je odabran kinesko-crnogorski konzorcijum, a koji će koštati oko 55 miliona eura.

Uzimajući u obzir da je ponuda odabranog konzorcijuma 40 miliona eura niža od evropskih ponuđača, nameće se novo pitanje vezano za kvalitet i učinkovitost ekološke rekonstrukcije, odnosno hoće li nam ona obezbijediti primjenu najboljeg ekološkog standarda prilagođenog zahtjevima Direktive o industrijskim emisijama. Zabrinutost se opravdava kroz primjere iz regiona gdje je ovo već izvedeno, npr. oprema za odsumporavanje je instalirana od strane kineske mašinske i inžinjerske korporacije u elektrani u Srbiji (Kostolac B), ali i dalje emituje više SO2 nego što je dozvoljeno za četiri zemlje zajedno, dok su emisije smanjene za 11% u odnosu na planirano. 

Paralelno sa projektom ekološke rekonstrukcije ponovo je pokrenuto i pitanje toplifikacije Pljevalja, kao rješenje zagađenosti Pljevalja. Predložena rješenja i dalje podrazumijevaju korišćenje uglja, dok se tokom prethodnih godina u stručnim i javnim krugovima nije govorilo o alternativnim dugoročnim i na duže staze isplativijim rješenjima. Izgradnja toplifikacione mreže je imala možda smisla prije 40 godina kada je TE Pljevlja puštena u rad. Danas bi to bio građevinski složen i veoma spor proces, finansijski veoma zahtjevan, koji bi u konačnom bio ekonomski neisplativ zbog kratkog upotrebnog perioda, i sa obzirom da obaveze dekarbonizacije koje je Crna Gora preuzela u procesu pristupanja EU.

Potrebno je povesti stručni i javni dijalog o alternativama u razvoju sistema daljinskog grijanja, kao što je početkom decembra urađeno na konferenciji u Beogradu, gdje su stručnjaci predstavljali konkretne prijedloge koji su prepoznati u Evropi i svijetu kao rješenja budućnosti – solarno-termalna rešenja, vjetroelektrane, toplotne pumpe i to na nivou velikih izvora, korišćenje geotermalne energije, kao i skladištenje dobijene energije iz ovih izvora.

Ugovor o energetskoj zajednici, čija je članica i Crna Gora, obavezao je zemlje potpisnice da smanjuju zagađenje vazduha iz svojih elektrana na ugalj. Iz Evropske komisije upozoreno je na kompleksnost ovog procesa i činjenicu da je ugalj i dalje veoma zastupljen u energetskom miksu većine država članica Energetske zajednice. Ostvarenje Green New Deal-a neće biti lako, ali je izvodljivo ukoliko se prati dobra praksa, razmišlja dugoročno i sa procesom energetske tranzicije krene s to prije. Crna Gora mora da planira buducnost bez fosilnih goriva i prekid u zavisnosti od uglja, za dobrobit građana, održivu ekonomiju i zdravu životnu sredinu.