Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede je, shodno Strategiji održivog razvoja do 2030. godine, Revidovanoj strategiji razvoja šumarstva (2018-2023.godine), Programu reorganizacije koncesionog korišćenja šuma 2020. godine, Programu pristupanja Crne Gore Evropskoj Uniji 2023-2024. godine i Srednjoročnom programu rada Vlade 2023-2025. godine, izradilo Predlog zakona o šumama.

Predlog u ključnom podrazumijeva napuštanje koncesionog modela korišćenja šuma u Crnoj Gori i reorganizaciju sektora čija je ključna komponenta formiranje privrednog društva za gazdovanje šumama u državnoj svojini.

Zbog svog reformskog karaktera, Predlog zakona je formiran na osnovu izrađenih baznih dokumenata (Ekonomska analiza korišćenja šuma u državnom vlasništvu, Studija izvodnjivosti osnivanja državnog preduzeća za gazdovanje šumama u Crnoj Gori, Diobni bilansi u postupku reorganizacije sektora za šumarstvo u Crnoj Gori), koji su rađeni na bazi konsultacija sa institucijama u sektoru šumarstva, stručnom javnošću i zainteresovanim privrednim subjektima. Nakon održanih sektorskih konsultacija, konsultacija sa privrednim subjektima u sektorima šumarstva i drvne industrije i javnih rasprava koje su obavezne po važećem Zakonu o šumama, tekst je upućen Evropskoj Komisiji, na mišljenje.

Takođe su pribavljeni sugestije i kometari eksperata Svjetske Banke, koja zajedno sa Francuskom razvojnom agencijom AFD želi da podrži proces reforme sa ciljem oživljavanja ekonomije u sektorima šumarstva i drvne industrije i postizanja održivosti u gazdovanju šumama Crne Gore.  

Razlozi za reformu su takoreći svakodnevna tema javnosti u Crnoj Gori, a mogu se sažeti u najkraćem u sledećem:

Primjena koncesionog modela korišćenja šuma dovela je do niskih prihoda države u šumarstvu i bogaćenja koncesionara u poslu trgovine drvetom. Koncesioni model je uzrokovao izvoz drvnih sortimenata iz državnih šuma od strane koncesionara i sivu ekonomiju o oblastima šumarstva i drvne industrije. Koncesioni model korišćenja šuma, dakle, nije ostvario svoj cilj, a cilj je bio razvoj drvne industrije u Crnoj Gori na bazi dugoročne snabdjevenosti drvnom sirovinom kroz koncesione ugovore.

Niski prihodi države od koncesija su doveli do izostanka ulaganja u uzgoj i zaštitu šuma, izgradnju i održavanje šumskih puteva. Obzirom da su prihodi države od koncesionih naknada od korišćenja šuma u procentu od 70% prihod lokalnih uprava, u budžet države po osnovu korišćenja šuma su se slivala manja sredstava od sredstava potrebnih za uzgoj i zaštitu šuma što za posledicu ima neodrživo finansiranje sektora šumarstva.

Shodno takvoj situaciji, Uprava za gazdovanje šumama i lovištima u periodu trajanja koncesija nije stekla sposobnost da izvršava poslove na gazdovanju šumama koji su planirani planskim dokumentima u šumarstvu, niti razvila kontrolne mehanizme da kao koncedent  može eliminisati slabosti koncesionog sistema korišćenja šuma.

 Kada su šume u privatnom vlasništvu u pitanju problem predstavljaju čiste sječe i pustošenje šuma, bez adekvatnih sankcija i mogućnosti za zaustavljanje takvih pojava. Nepostojanje planskih dokumenata za šume u privatnom vlasništvu znači i izostanak mjera podrške koje je moguće dobiti iz domaćih fondova i fondova EU. Na sve to se nadovezuje i neadekvatna kaznena politika kada je upravljanje i gazdovanje tim šumama u pitanju.

Dakle, ključne posledice prikazanog stanja se ogledaju u lošem stanju šuma i neodrživom gazdovanju šumama. Neodrživo gazdovanje šumama je posebno izraženo kroz izostanak ulaganja u šume kroz biološku reprodukciju, slabu realizaciju planova gazdovanja šumama i neadekvatan sistem zaštite šuma, naročito od šumskih požara.

U ekonomskom smislu, neodrživost se ogleda u neorganizovanom tržištu drveta i sivoj ekonomiji u sektorima šumarstva i drvne industrije. Ono što je ključno, u drvoj industriji nije došlo do ulaganja u polufinalnu i finalnu proizvodnju, tako da trenutno Crna Gora uvozi namještaj u vrijednosti od oko 100 miliona eura godišnje, kao i drvene ploče i građevinsku stolariju u vrijednosti od oko 35 miliona eura godišnje.

U segmentima zaštite šuma i upravljanja zaštićenim područjima problem predstavlja neusaglašenost zakonskih normi sa ciljevima zaštite i upravljanja zaštićenim područjima, kao i neadekvatni planski dokumenati u šumarstvu u odnosu na ciljeve i smjernice zaštite prirode. Kao posledica problema javlja se neadekvatno upravljanje šumama u zaštićenim područjima.

Važno je istaći i sledeće činjenice, koje su vezane za ovu temu:

Svi politički subjekti u Crnoj Gori kroz izlaganja u Skupštini Crne Gore i istupima u javnosti kritikovali su koncesioni sistem korišćenja šuma, i ukazivali na lošu valorizaciju šuma u Crnoj Gori i male benefite koje Crna Gora ima od šumarstva, nasuprot značajnom potencijalu koje posjedujemo u vidu šumskih resursa.

Akademska zajednica kroz angažovanje u izradi Strategije razvoja šumarstva za naredni petogodišnji period, ekspertiza koje služe za podršku reorganizaciji i novog Zakona o šumama, izrazila je otklon od koncesija i sugerisala sprovođenje procesa reorganizacije. I istupi akademske zajednice u javnosti i na stručnim skupovima usmjereni su u tom pravcu.

Privredni subjekti koji dominantno ostvaruju privredne funkcije u šumarstvu i drvnoj industriji ukazuju da prodaja drveta na panju uz naknadu (naročito na bazi jednogodišnjih ugovora koje su sad u primjeni) ne može dovesti do razvoja drvne industrije u Crnoj Gori. Ključni indikator tome je činjenica da su gotovo stale investicije u tom sektoru, a da se nije desila ni jedna strana investicija. Sve to prati pad proizvodnje u šumarstvu u zadnjih pet godina.

 Sve zemlje regiona odbile su koncesije (prodaju drveta u dubećem stanju) kao mogući model korišćenja šuma, a Slovenija koja je bila jedina zemlja u Evropi sa tim konceptom pored nas, isti je napustila 2016. godine i osnovala privredno društvo za gazdovanje šumama u državnom vlasništvu.

Sve zemlje u Evropi i zemljama regiona prodaju drvo u formi drvnih sortimenata i drugih proizvoda od drveta, po cjenovnicima koje formiraju javna preduzeća za gazdovanje šumama (uz saglasnost Vlade) na dugoročnim osnovama.

 Iz izvještaja Evropske komisije za poglavlje 27 – Zaštita životne sredine, u kojem je svrstana oblast šumarstva, konstatuje se neispunjavanje obaveza Crne Gore u oblasti šumarstva i problemi sa ilegalnim sječama. Iz izvještaja Evropske komisije za poglavlje 11 – Industrija i preduzetništvo, konstatuje se neostvarivanje zacrtanih ciljeva za oblasti šumarstva i drvne industrije (vrijednost učešća u GDP se nije uvećala, sertifikacija šuma kao ni drvnih proizvoda nije sprovedena). Status qvo bi vodio daljoj stagnaciji u ovoj industrijskoj politici, obzirom da bi proizvodima od drveta iz Crne Gore i dalje bio veoma otežan pristup tržištu EU.

Vlade Crne Gore u 41, 42 i 43. mandatu u svojim Programima rada vezano za oblast šumarstva kao ključne aktivnosti imale su napuštanje koncesija u šumarstvu i reorganizaciju sektora sa ciljem osnivanja državnog preduzeća za gazdovanje šumama. I 44. Vlada je u izvještavanju po dokumentu Program ekonomskog razvoja sektor šumarstva svrstala u sektore u kojima je siva ekonomija najizraženija.

 Na kraju, važno je istaći i da je Svjetska Banka ekspertski podržala reorganizaciju i napuštanje modela koncesija (prodaje drveta u dubećem stanju) još 2018. godine, a nakon izrade predloga novog Zakona o šumama kojim se napuštaju koncesije u šumarstvu intenzivirani su pregovori sa Vladom oko formulacije projekta podrške razvoju šumarstva i drvne industrije u Crnoj Gori. U pregovorima intenzivno učestvuju Vlada Crne Gore, Ministarstvo finansija i Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

FAO organizacija je nakon otklona koji je Crna Gora napravila od koncesija u šumarstvu odlučila da po prvi put implementira razvojni projekat zajedno sa šumarskim sektorom u Crnoj Gori, u segmentu koji se odnosi na planiranje gazdovanja šumama i sprovođenje druge nacionalne inventure šuma u Crnoj Gori.

 Nakon izrečenog, dajemo osvrt na medijske istupe predsjednika Sindikalne organizacije direkcije šuma:

Po ocjeni ovog ministarstva, ti medijski istupi imaju za cilj jedino odlaganje reforme, što se u više navrata i navodi u zahtjevima upućenim ovom ministarstvu. To proizilazi i iz činjenice da predstavnici ove sindikalne organizacije kao alternativu za prevazilaženje lošeg stanja, koje ne spore, ne nude nikakav predlog, već tiho podržavaju postojeći model koncesionog korišćenja šuma, odnosno njegovo „unaprjeđenje“.

 Međutim, zbog svega navedenog, kao i zbog iznijete situacije uslovljene neodrživim gazdovanjem šumama i enormnim ekonomskim štetama koje država time trenutno trpi, ovo ministarstvo cijeni sprovođenje reforme i neophodnim i urgentnim. Naravno, predstavnici i ove sindikalne organizacije kao i drugih koje su formirane u tom organu uprave su tokom procesa reforme upoznati sa svim efektima koje ista donosi Crnoj Gori, kao i da ista projektuje i veće zarade zaposlenih u sektoru i nova upošljavanja u privrednom društvu za gazdovanje šumama, tako da sa aspekta sindikalnog djelovanja niko od zaposlenih u sektoru ne može da ima negativne posledice zbog reforme. Jasno je da se sve primjedbe u obraćanju odnose na kreiranu javnu politiku, a ne na status i uslove rada zaposlenih, gdje bi jedino ova sindikalna organizacija imala mandat za reagovanje i kritiku.

Kako svaka reforma sa sobom nosi određeni oportunizam i rezerve u pogledu uspjeha, a i zbog ovih istupa i drugih internih primjedbi, ovo ministarstvo planira da zajedno sa novim menadžmentom Uprave za gazdovanje šumama i lovištima učini proces reforme još inkluzivnijim. Namjera je da nakon pribavljanja mišljenja Ministarstva finansija (koje svakako ima mandat da cijeni relevantnost izrađenih baznih dokumenata) i dobijanja jasne finansijske konstrukcije reforme, ova javna politika bude detaljno prezentovana u svakoj područnoj jedinici Uprave za gazdovanje šumama i lovištima, što znači i predstavnicima svih sindikalnih organizacija koje djeluju u okviru tog organa uprave.

Vezano za istupe predsjednika Opštine Pljevlja, očigledno je da je predsjednik Opštine Pljevlja dobio potpuno pogrešne informacije kada je u pitanju ova reforma. Dakle, umjesto gubitaka radnih mjesta reforma projektuje nova radna mjesta i u Pljevljima i u ostalim opštinama na sjeveru Crne Gore. Reforme nudi još dosta značajnih benefita za sjever Crne Gore, koji će biti predstavljeni predsjedniku opštine u bliskoj budućnosti.

Takođe je važno istaći da Zakon o šumama ne derogira odredbe Zakona o finansiranju lokalnih uprava, tako da će lokalne uprave i dalje ubirati 70% vrijednosti naknada koje će država ostvarivati korišćenjem šuma. O prihodima koje mogu očekivati lokalne uprave se bliže može informisati kroz izrađene bazne studije, koje su javni dokumenti.

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede