Studiju “Identifikacija i analiza mogućih održivih rješenja za grijanje u Pljevljima u Crnoj Gori“ je naručena od strane organizacije CEE Bankwatch Network koja već godinama radi na postupnom ukidanju fosilnih goriva u nekoliko zemalja EU i Zapadnog Balkana. Trenutni plan za rekonstrukciju postojeće termoelektrane na ugalj predviđa buduću isporuku toplote zasnovanu na lignitu, produžavajući zavisnost Pljevalja ali i budućeg sistema grijanja od uglja, koji će biti funkcionalan na kraći vremenski period, vjerovatno mnogo prije 2035 godine.

Ulaganje u mrežu daljinskog grijanja zasnovanog na uglju nije ekonomski održivo, ne doprinosi umanjenju emisija CO2 i rješavanju problema kvaliteta vazduha Pljevalja u značajnoj mjeri, dok detaljnije alternative za grijanje bazirane na obnovljivim izvorima energije nisu do sada rađene.   Zbog ovoga, CEE bankwatch Net je naručila Studiju od nezavisne renomirane evropske organizacije Plan Energy iz Danske čiji je cilj bio da se identifikuju i procijene najpovoljnija održiva rješenja za Pljevlja koja bi se mogla sprovesti kao ekološki i ekonomski održive alternative za grijanje tokom srednjoročnog do dugoročnog perioda. Ključni kriterijumi koji su korišćeni prilikom utvrđivanja izvodljivih rješenja za razvoj energije i alternativa za grijanje su zasnovani na:  pristupačnoj cijeni koju plaća potrošač, smanjenju emisija ugljenika i smanjenju zavisnosti od biomase i fosilnih goriva imajući u vidu postojeći energetski miks koji se u cjelosti zasniva na drvetu i lignitu kao energentima. Cijena izrade ove studije je iznosila 22 500 eura, a finansirana je sredstvima Evropskog fonda za klimu (ECF) i Švedske razvojne agencije (SIDA).

Transformacija sistema grijanja je dugoročan i postupan proces, u kojem je potrebno ostvariti saradnju prije svega između Opštine Pljevlja i finansijskih institucija, dok se mora ostvariti konsenzus sa građanima, lokalnim privrednicima i resornim ministarstvom o najboljem modernom rješenju za grijanje. Za nedostajuće analize, dataljniju studiju izvodljivosti, izradu projekta kao i razvoj kapaciteta sredstva je moguće obezbijediti iz evropskih programa poput Horizon 2020, IPA fondova i drugih međunarodnih donacija i inicijativa (npr. CARI, ReDEWeB) kao i za pilot implementaciju dijela rješenja poput npr. poboljšanja energetske efikasnosti u mikro mreži. Za projekat koji će uspostaviti veći dio sistema potrebna su izdvajanja bužetskih sredstava i kreditiranje za koje već postoji načelna zainteresovanost evropskih banaka. CEE Bankwatch Network je spremna da pomogne sve navedene korake, dok je ključna uloga opštine na donošenju odluka, koordinaciji i upravljanju procesom.

Najbolje ocijenjeno rješenje ili scenario 3 za modernizaciju grijanja u Pljevljima je bazirano na kombinovanim obnovljivim izvorima energije poput solarne energije, uz značajnu ulogu toplotnih pumpi vazduh voda, sezonskog skladištenja energije, umanjeni udio biomase i sprovedene mjere energetske efikasnosti. Ono podrazumijeva uspostavljanje mreže daljinskog grijanja u zonama 3, 6 i 7 u blizini centra grada i zadražavanje sistema distribucije u drugim zonama onakvim kakvi jesu.

Da bi se podržalo proširenje mreže daljinskog grijanja ispostavlja se da su najbolji izvor snabdijevanja solarni kolektori smješteni izvan grada, u kombinaciji sa velikim sistemom za sezonsko skladištenje toplotne energije. Nezavisnost od goriva, potpuna ugljenična neutralnost i nizak operativni intezitet ključne su prednosti u primjeni ovih tehnologija.

Kada je riječ o grijanju solarnom energijom, utvrđeno je da ukupna godišnja ozračenost za Pljevlja iznosi 1284 kWh/m²/god. (PVGIS (c) Evropska unija, 2021). Zbog pretpostavke da će isporuka tople vode domaćinstvima podstaći konstantnu tražnju za toplotom i da će biti ugrađeno sezonsko skladište u kombinaciji sa velikim krovovima i instalacijama na otvorenim površinama, pretpostavlja se da kompletna ozračenost može da se koristi za ove tehnologije. Za male sisteme solarnog grijanja ocijenjena je iskorišćenost od 60% od ukupne ozračenosti. Stoga se razmatraju toplotne pumpe vazduh-voda jer je ambijentalni vazduh uvijek na raspolaganju. Efikasnost toplotnih pumpi značajno se oslanja na temperaturni nivo izvora toplote, kao i na odvodnik toplote. Protok iz izvora toplote za toplotne pumpe vazduh-voda utvrđen je na nivou od 3.2°C, što je prosječna temperatura u sezoni grijanja u Pljevljima (Dencon d.o.o. Podgorica, 2020). Zbog nedostatka podataka, prosječna temperatura zemlje za toplotne pumpe zemlja-voda tokom zime utvrđena je na nivou od 5°C.

Da bi se ovo rješenje sprovelo potrebno je unaprijediti energetsku efikasnost zgrada i postojeće mikromreže. Polazna tačka za dekarbonizaciju sistema isporuke toplotne energije u opštini Pljevlja je smanjenje nivoa tražnje za toplotom, kako na strani potrošača tako i na strani infrastrukture za prenos toplote. Zbog starosti objekata i slabe toplotne izolacije, toplotno opterećenje u prosjeku iznosi 150 W/m², što je dva do tri puta više u odnosu na prosjek toplotnog opterećenja u Zapadnoj Evropi gdje se kreće između 50 i 70 W/m².

Ako se pretpostavi da je subvencionisano 80% investicionih troškova za toplotne pumpe i solarne kolektore, kao opcije najpovoljnije za životnu sredinu i zdravlje građana, onda će za odabrani scenario indikativna cijena toplote iznositi 23,1 €/MWh (Indikativna neto sadašnja vrijednost 35,8 miliona eura) uz period povrata investicije od 7,4 godine. Ovaj scenario predviđa najbolji kompromis između velikog udjela daljinskog grijanja (32% tražnje koju zadovoljava daljinsko grijanje, a 11% se zadovoljava iz mikro mreže) i ekonomske izvodljivosti (ukupni preostali investicioni trošak je 34 miliona € za novu mrežu i dalekovod od solarnog toplotnog polja).

Energetski sistemi širom Evrope su destabilizovani prije zbog pretjerane zavisnosti od uvoza gasa, kao i od cijene takse za CO2 za ugalj koja se uvećava velikom brzinom. Ova kriza nam je upravo pokazala da moramo uvećati električnu i toplotnu proizvodnju iz obnovljivih izvora energije, koja je dugoročno stabilnija, jeftinija i zdravija za građane i prirodu. Bez obzira na gasnu politiku, u susret implementaciji klimatskih ciljeva za 2030 o 2050 godinu očekuje se veliki iskorak svih zemalja EU u razvoju i operacionalizaciji obnovljivih izvora energije. Samo u periodu jul-septembar u EU su vjetar i solarni kapaciteti generisali rekordno visoku prosječnu proizvodnju od 50 GW u EU, isporučujući 19% ukupne proizvodnje električne energije i hidroenergije još 38 GW (13%), pokrivajući ekvivalent od 88 velikih elektrana na ugalj ili gas koje rade punom parom.

Pljevlja i Crna Gora bi se morala otvoriti za nadolazeće promjene i velike tranzicije koje neće biti jednostavne i besplatne, ali će dugoročno donijeti prosperitet lokalnoj zajednici. Sa druge strane ovo je naša velika šansa da uhvatimo korak sa regionalnim inicijativama i obezbijeđenim fondovima.

Autor :Nataša Kovačević