Opština Pljevlja pokrenuće postupak otkupa dijela zemljišta u pljevaljskom naselju Komini ispod kojeg se, prema validnim pretpostavkama, nalaze ostaci centra rimskog grada Municipijum S.

To je dogovoreno na sastanku predsjednika Opštine Pljevlja Igora Golubovića i direktora Zavičajnog muzeja dr Branka Banovića sa vođom i članom istraživačkog tima koji radi na arheološkim istraživanjima Municipijuma S mr Milom Bakovićem i Milošem Živanovićem.

Time bi se obezbijedile pretpostavke za nastavak arheoloških istraživanja u narednim decenijama.

Plan je i da se, uz adekvatne sanacione konzervatorske radove, steknu uslovi za početne korake ka postepenoj prezentaciju lokaliteta.

Arheološko nalazište Municipijum S nalazi se u neposrednoj blizini Pljevalja, u naselju Komini, i jedan od najznačajnih antičkih lokaliteta na prostoru Crne Gore. Na nekoliko hektara, ispod tankog sloja zemlje, leže konture rimskog grada sa bedemima, monumentalnim građevinama, ulicama i nekropolama. Grad je pripadao rimskoj provinciji Dalmacija i većim dijelom je neistražen, a razvijao se između I i IV vijeka.

S obzirom na to da još nije otkriven nijedan spomenik iz samog grada koji nosi njegovo ime, problem imena naselja u Kominima ni danas nije riješen. U literaturi se sreće pod nazivom Municipium S….

“Engleski arheolog Artur Evans, naišavši na brojne tragove života iz rimskog perioda, otkrio je nadgrobni natpis sa oštećenim imenom grada S[.]LO. Njegov crtež danas predstavlja jedini sačuvani prepis ovog značajnog natpisa. Na osnovu najranijeg počasnog natpisa otkrivenog u Kominima koji je posvećen Luciju Veru i datuje se u vrijeme između 154. i 161. godine, pretpostavlja se da je sredinom II vijeka, kada dobija municipalni status, grad već bio osnovan. Na čelu uprave gradova sa municipalnim pravima nalazili su se duoviri i edili, dok su članovi gradskog vijeća – dekurioni, čija su imena na natpisima najbrojnija, imali poseban značaj u gradskom životu. Pored njih, važnu ulogu imao je i jedan rimski vitez, kao i kuratori koji su imali kontrolnu funkciju, dok natpisi pokazuju odsustvo većeg broja vojnih lica. Na osnovu onomastičke formule na natpisima, može se zaključiti da je, pored domorodaca koji su činili najveći dio stanovništva, u Kominima bilo i doseljenika iz zapadnih i istočnih krajeva Rimskog carstva. Najbrojniji su bili stranci iz gradova u jugoistočnom dijelu Dalmacije koji se sele u unutrašnjost naročito tokom III vijeka kada ekonomska kriza zahvata primorsku oblast, dok u doba poznog Carstva ima sve više stanovnika iz Italije”, kazao je Banović.

Baković kaže da su ove godine radili na prostoru između dva prethodno otkrivena veća objekta, koji je u kasnijim fazama razvoja grada služio kao radionica.

“Istraživanja su bila uglavnom usmjerena na proučavanju kalotaste peći većih dimenzija. Tom prilikom pronađeno je dosta pokretnog arheološkog materijala, uglavnom keramike, ali i fragmenata stakla, kao i bronzanih i srebrnih novčića iz različitih perioda. Značajan dio nalaza može se dobro kontekstualizovati, a posebno zanimljiv nalaz predstavlja manji fragment mozaika, koji potvrđuje pretpostavku da je luksuzni objekat otkriven prošle godine posjedovao mozaički pod izrađen od malih kamenih kockica (tesela) raznih boja. Ukoliko se riješe svojinska pitanja na dijelu okolnih parcela, realna pretpostavka je da će u narednoj fazi istraživanja biti otkriveni bolje očuvani objekti u većim gabaritima“.

Živanović kaže da pojedini nalazi govore da je u gradu djelovala radionica za proizvodnju staklenih posuda.

“Posebno su interesantni fragmenti stakla sa figuralnim brušenim motivima, koji predstavljaju luksuzne i jako rijetke nalaze“.

Banović dodaje da se pored arheoloških istraživanja i konzervatorskih radova, ove godine realizuju još tri važne aktivnosti na zaštiti i prezentaciji bogatog arheološkog nasleđa Pljevalja.

“U toku su radovi na adaptiranju muzejskog prostora za potrebe atraktivne postavke koja će modernim video i audio senzacijama pokušati da dočara životne stilove od paleolita do antičkog perioda. Dalje, prisustvo kolega arheologa i konzervatora u Pljevljima iskoristili smo kako bi zajedničkim snagama premjestili dio antičkih spomenika, da bi se oni temeljno isušili, kasnije adekvatno konzervatorski tretirali i konačno prezentovali javnosti. Na kraju i najvažnije, kolege Baković, Živanović i ja imali smo više vrlo značajnih susreta sa Golubovićem, koji je pokazao veliku inicijativu i rijetko viđen senzibilitet za nastavak arheoloških istraživanja i radove na očuvanju i daljoj prezentaciji lokaliteta. Rezultat ovih susreta bio je dogovor da Opština Pljevlja u najskorije vrijeme pokrene postupak otkupa dijela parcela ispod kojih se, prema validnim pretpostavkama, nalaze ostaci centra ovog rimskog grada“.

Prva arheološka iskopavanja grada, smještenog zapadno od istraženih nekropola sprovedena su 2007. godine, kada je urađena prva faza zaštitnih arheoloških istraživanja. Ta arheološka istraživanja, praćena dodatnim geofizičkim istraživanjima, potvrdila su pretpostavku da se na ovom prostoru nalaze ostaci rimskog grada.

“Najnovija istraživanja na samom gradu započeta su 2017. godine i od tada svake godine se realizuje po jedna istraživačka kampanja. Prošlogodišnja kampanja rezulturala je posebno važnim nalazima. Ukazali su se zidovi i dobro očuvani pod jedne luksuzne kuće sa kompleksnim sistemom podnog grijanja i kolonadom stubova okrenutih prema ulici. Materijal nađen u temeljima kuće govori da se na istom mjestu ranije nalazio objekat slabijeg kvaliteta, a fragmenti keramike pronađeni u najdubljim slojevima nude značajan materijal za nova saznanja o predrimskim kulturnim horizontima. Ovogodišnju kampanju arheoloških istraživanja i konzervatorskih radova na sprovođenju sanacionih mjera na otkrivenim površinama sprovodi Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore pod finansijskim pokroviteljstvom Ministarstva kulture. Radovi su trajali dvadeset dana. Osim arheoloških istraživanja, tim konzervatora Centra za konzervaciju i arheologiju sprovodio je radove na sanaciji prošle godine otkrivenih zidova“, rekao je Banović.

Ljepota i vrijednost diatrete

Značajne rezultate u proučavanju lokaliteta donijela su sistematska arheološka istraživanja rađena od 1964. godine, kada je slučajno otkrivena jedna grobnica, do 1967. i od 1970. do 1975. godine, u saradnji Filozofskog fakulteta u Beogradu, Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore i Zavičajnog muzeja u Pljevljima

“Istražene su dvije velike nekropole ovog grada – starija nekropola sa 390 grobova spaljenih pokojnika i mlađa nekropola sa 295 grobova, dijelom spaljenih i dijelom inhumiranih pokojnika. Grobni materijal sa oko 1.200 raznovrsnih, značajnih i izuzetno vrijednih muzejskih predmeta, čuva se u Zavičajnom muzeju u Pljevljima i sastoji se od brojnih keramičkih posuda, oružja (gvozdeni noževi, koplja), raznolikih novčića, lijepih bronzanih i srebrnih fibula različitog tipa, skupocjenog srebrnog i zlatnog nakita (minđuša, ogrlica, privezaka, dugmadi), staklenih posuda, pehara… Među njima se ljepotom i umjetničkom vrijednošću ističe skupocjena čaša, diatreta, koja je sačuvana gotovo u cjelosti, što je čini posebno vrijednom“, kazao je Banović.