Crnogorsko tržište rada suočava se s paradoksom: zanati nikada nijesu bili bolje plaćeni, a nikada nije bilo manje onih koji ih rade. Građevinske i tehničke profesije dosežu zarade od 2.000 do 3.000 eura, dok pojedini majstori, poput keramičara, po jednom angažmanu mogu prihodovati i preko 5.000 eura. Uprkos tome, zemlja je 2023. morala da izda gotovo 4.800 radnih dozvola samo za osnovne građevinske poslove. Izvršni direktor Zanatske komore Crne Gore, Boris Marđonović, upozorava da visoka primanja nijesu nadomjestila ključni problem – sistem obrazovanja koji ne proizvodi potreban kadar.

Najplaćeniji zanati: zarade evropske, radne snage nema

Crnogorsko građevinarstvo, tehnološke profesije i ugostiteljstvo i dalje nose najviše zarade, ali nedostatak domaćih majstora stvara pritisak na cijene i dovodi do rasta angažovanja stranih radnika. „Najplaćeniji zanati su vezani za građevinarstvo, specijalizovane tehnološke profesije i ugostiteljstvo“, kaže Marđonović.

Iako zvanično prosječna plata u građevinarstvu iznosi 973 eura, samostalni majstori mjesečno dostižu i više od 3.000 eura.
„Satnica keramičara je od 15 do 20 eura, a po kvadratu se zarađuje i do 35 eura. Iskusni keramičar koji postavi 170 kvadrata može zaraditi preko 5.000 eura po poslu“, navodi on.

Pa ipak, Crna Gora suočava se s ozbiljnim nedostatkom kvalifikovanih zanatlija u gotovo svim zanatskim profesijama. Angažovanje radne snage iz inostranstva postalo je sve teže. U 2023. godini izdato je 4.794 radnih dozvola samo za izvođače osnovnih građevinskih radova.

Zašto nema majstora?

Sistem stručnog obrazovanja, prema stanju na tržištu, ne proizvodi potreban kadar.
„Programi se grupišu po sektorima, a ne po jasnoj listi zanata“, objašnjava izvršni direktor Zanatske komore. I mada u Komori postoji 155 regulisanih zanatskih profesija, škole nude tek fragment ukupne ponude.

„Već 20 godina bezuspješno lobiramo da se stvore uslovi za sistem zanatskih kvalifikacija sličan modelu najrazvijenijih članica EU. Uveli smo programe kao, na primjer, Fit for Future, koji je otvoren za sve učenike i učenice, naročito do navršene 15. godine. Pomoću njega, oni mogu pronaći idealan zanat i povezati se sa poslodavcima. Cilj programa je da se u svakom od 155 regulisanih zanatskih profesija obezbijedi perspektiva za mlade i stručni kadar za privredu“, ističe Marđonović.

Dualno obrazovanje, kaže on, jedino je održivo rješenje.

Edukacija ne prati stanje na tržištu

„Istraživanja pokazuju da 50 odsto mladih želi da napusti zemlju, najviše zbog ekonomske perspektive“, navodi Marđonović. Obuke nijesu usklađene s potrebama tržišta, programi nijesu dostupni u manjim sredinama, a dualni sistem uveden 2017. godine „nije dao rezultate“.

„Situacija je kontradiktorna: formalno postoji institucionalna podrška za zanatsko obrazovanje, a zvanični rezultati takvog dualnog VET-a su optimistični. Međutim, stanje na terenu, nepostojanje tržišta rada i opšta tendencija odlaska mladih iz zemlje, uz opadanje interesovanja za tradicionalne zanatske poslove, ostaje dominantno“, napominje Marđonović.

Globalna potražnja i lokalne inicijative

I na globalnom nivou, tržište rada suočava se s istim problemom. Sve manje mladih ulazi u zanatstvo, dok potražnja raste brže nego ikad. To dodatno smanjuje raspoloživu radnu snagu u zemljama poput Crne Gore, gdje majstori odlaze u inostranstvo zbog boljih uslova.

„Električari, vodoinstalateri, zavarivači, stolari i HVAC tehničari su najtraženiji zanati u svijetu“, kaže Marđonović. Brzo raste i sektor obnovljive energije, gdje solarni tehničari već postaju jedna od najtraženijih profesija.

Kreativni i digitalni zanati doživljavaju posebnu ekspanziju.
„Među njima su naročito prisutni web dizajn, mikro aplikacije, video produkcija, ali i dizajn enterijera, koji bilježi rast interesa kroz mikro-biznise i samostalno preduzetništvo. Zanatska komora je razvila 27 novih digitalnih zanata koje je promovisala 17. novembra ove godine. Osim toga, razvili smo majstorske kvalifikacije iste vrijednosti kao, na primjer, u Njemačkoj, a rezultat je sve veći broj interesenata, čak i iz inostranstva“, napominje Marđonović.

Bez zanatlija, budućnost je „klimava”

Istraživanje Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, sprovedeno u septembru i oktobru 2025. godine, pokazuje da veliki broj nezaposlenih osoba, uključujući i mlade, izražava visoko interesovanje za stručno usavršavanje i dodatne obuke, naročito one koje omogućavaju sticanje praktičnih znanja i vještina potrebnih za konkretna zanimanja.

„Međutim, mladi se suočavaju sa značajnim preprekama: neusklađenošću ponuđenih obuka sa stvarnim potrebama tržišta rada, nedostatkom stručnog osposobljavanja u realnim uslovima privređivanja, te nedostatkom informacija o dostupnim obrazovnim radnim mjestima i lokalnih poslodavaca u manjim sredinama“, opominje Marđonović.

Zaključuje da ove manjkavosti sistema ne olakšavaju borbu za kadrovima koju Zanatska komora vodi godinama unazad. Strategija osnaživanja zanatstva, kaže Marđonović, mora počivati na snažnoj volji i institucionalnoj podršci ukoliko želimo stabilnu privredu, jer bez zanatlija, budućnost je klimava.