Proteklih dana u Pljevljima su na osnovu podataka sa mjerne stanice Agencije za zaštitu prirode i životne sredine Crne Gore stacionirane u Pljevljima, zabilježene enormno visoke satne koncentracije praškastih PM 10 čestica izuzetno opasnih za zdravlje ljudi.

Ipak rekordne koncentracije zagađujućih PM 10 čestica su zabilježene prethodne noći, posebno u 21 čas 23. 12.2022.godine, kad je satna koncentracija PM 10 čestica u vazduhu iznad Pljevalja iznosila 480,3 mikro grama po metru kubnom.

Vazduh u Pljevljima je proteklog dana bio posebno zagađen od 16-23 časa, jer su u to vrijeme satne koncentracije PM 10 otrovnih čestica u kontinuitetu bile iznad 300ug/m3. Ako znamo da zakonom propisane dnevne srednje vrijednosti suspendovanih čestica PM 10 iznose 50 μg/m3, a koje se ne smiju prekoračini ukupno 35 dana u toku godine,onda je sasvim jasno u kakvoj nezdravoj sredini žive građani Pljevalja.

Ovakve visoke koncentracije štetnih materija u vazduhu dovele su Pljevlja u sam vrh gradova u svijetu, koji su evidentirani po izuzetno visokim koncentracijama štetnih materija u vazduhu.

Na zvaničnom sajtu opštine Pljevlja nema nikakvog upozorenja za građane o poslednjem ekstremnom zagađenju vazduha u gradu, kao ni na lokalnom javnom oglašivaču televiziji Pljevlja.

Agencija za zaštitu prirode i životne sredine Crne Gore je prethodnog dana na svom sajtu objavila samo obavještenje za Sumpor dioksid :

„Na mjernoj stanici Gagovića imanje u Pljevljima analizator sumpor dioksida SO2 je u statusu „alarm“, što je razlog za prekid u mjerenjima ovog parametra. Tehničko osoblje CETI-ja će tokom sledeće nedelje izvršiti potrebne aktivnosti kako bi se nastavilo mjerenje koncentracije sumpor dioksida na ovoj lokaciji“.

Agencija je prethodnog dana takođe na svom sajtu izdala saopštenje za javnost :

„Zbog sve učestalijih zahtjeva medija, koji se odnose na aktuelnu situaciju vezanu za kvalitet vazduha u Crnoj Gori, a u cilju objektivnog informisanja javnosti, Agencija za zaštitu životne sredine informiše javnost o sljedećem:

Na osnovu indikativnih podataka dobijenih mjerenjem koncentracije PM čestica na automaskim analizatorima, zaključak je da je u Podgorici, Pljevljima, Bijelom Polju i Nikšiću prisutno zagađenje vazduha koje je uzrokovano sagorijevanjem čvrstog goriva (drvo i ugalj) za grijanje prostorija. Povremeno se registruju veoma visoke satne koncentracije PM čestica, posebno u popodnevnim i večernjim časovima u uslovima kada nema vjetra i padavina, a naročito ako su prisutne temperaturne inverzije, kakav je slučaj prethodnih dana. 

Podsjećamo, tokom novembra registrovana su prekoračenja srednje dnevne koncentracije PM10 čestica u: Pljevljima 17 dana, Bijelom Polju i Podgorici-Zabjelo 8 dana, Podgorici-Blok V 6 dana u i Nikšiću 5 dana (zbog problema u radu uzorkivača nije vršeno uzorkovanje u: Nikšiću 9 dana, Bijelom Polju 5 i Pljevljima 3 dana).

Hemijskom analizom PM10 čestica utvrđeno je povećano prisustvo benzo(a)pirena u uzorcima iz Sjeverne i Centralne zone kvaliteta vazduha.

Kvalitet vazduha u Južnoj zoni u kojoj se mjerna mjesta nalaze u Baru i Kotoru je bio zadovoljavajući po osnovu svih mjerenih parametara.

Uzorkivač za PM 2,5 čestice nisu u funkciji na mjernim stanicama u: Pljevljima, Nikšiću i Bijelom Polju.

Od kako se počne sa upotrebom čvrstih goriva za potrebe grijanja prostorija (u Pljevljima je to dominantno ugalj), počinju i problemi sa kvalitetom vazduha. Posebno je značajan uticaj meteoroloških faktora, jer se dodatno usložnjava problem uslijed pojave temperaturnih inverzija, mirnog vremena bez vjetra i padavina uz visok atmosferski pritisak. U proteklom periodu upravo su aktuelne takve vremenske prilike, pa se osim visokih koncentracija PM čestica mogu registrovati i visoke srednje satne koncentracije sumpor(IV)oksida SO2, što je u direktnoj vezi sa emisijom zagađujućih materija koja nastaje sagorijevanjem uglja.

Stanje kvaliteta vazduha na svim mjernim mjestima se kontinuirano prati i reaguje se u skladu sa propisanim zakonskim obavezama.

Podaci o kvalitetu vazduha su dostupni na sajtu Agencije i svaka institucija je u obavezi da postupa u skladu sa propisanim nadležnostima.

Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (“Sl. list CrneGore”, br. 25/2012) se utvrđuje prag upozoravanja za sumpor(IV)oksid SO2 i azot(IV)oksid NO2 sa aspekta zaštite zdravlja ljudi, kao i prag upozoravanja i prag obavještavanja za ozon, sa aspekta zaštite stanovništva, odnosno osjetljivih grupa pri kratkotrajnom izlaganju povećanim koncentracijama ozona (Prilog 8), propisuju se obaveze Agencije za zaštitu životne sredine u slučajevima prekoračenja praga upozoravanja i praga obavještavanja (član 12) u pogledu obavještavanja javnosti i definišu posebne mjereupozoravanja stanovništva u slučaju prekoračenja pragova upozoravanja ili praga obavještavanja (Prilog 9).

U slučaju prisustva visokih koncentracija PM čestica u vazduhu preporučuje se građanima da svoje aktivnosti prilagode preporukama Instituta za javno zdravlje“.

Ono što je očigledno je da kad vladaju nepovoljni klimatski uslovi za pljevaljsku kotlinu (stabilno vrijeme, magla, povećana vlažnost), a usled sagorjevanja najviše uglja u TE i individualnim ložištima, prašine od Rudnika uglja i izduvnih gasova automobila, dolazi do velikih prekoračenja PM10 čestica, kao i drugih parametara (SO2, benzopiren, CO2, PM i drugih zagađujućih čestica.

PM10 čestice (eng. particulate matter – PM) spadaju u grupu najopasnijih zagađujućih materija. One se sastoje od veoma malih čestica u tečnom ili čvrstom agregatnom stanju. Zbog svog malog prečnika, koji je manji od 1/7 debljine ljudske dlake, prilikom udisanja mogu stići i do najdubljih djelova pluća.

PM10 čestice izazivaju ili pogoršavaju astmu, bronhitise i druga oboljenja pluća, a samim tim smanjuju ukupnu otpornost organizma. PM10 posebno loše utiču na djecu, trudnice, stare i bolesne. PM10 umanjuju i vidljivost tokom dana, jer stvaraju efekte vidljivosti koji su tipični za izmaglicu koja se često prepoznaje kao smog.

Svjetska zdravstvena organizacija je posle boravka svojih eksperata u Pljevljima još prije 7 godina procijenila da je stepen aerozagađenja toliko veliki, da je Pljevlja uvrstila među deset najugroženijih životnih sredina u Evropi.

Danas, nerijetko ćete na svjetskim sajtovima za mjerenje stanja vazduha, pronaći Pljevlja u vrhu najzagađenijih, rame uz rame sa gradovima u Bangladešu, Pakistanu, Indiji, Kini…

Od kada je 2009. postavljena prva mjerna stanica koja bilježi stanje vazduha u Pljevljima, država je učinila mnogo – ali samo u planiranju. Dvije Nacionalne strategije upravljanja kvalitetom vazduha u Crnoj Gori, dva Akciona plana samo za područje Pljevalja, desetine izveštaja, analiza, mnogo upozorenja i još više obećanja građani su vidjeli u prethodnoj deceniji. 

Sve ovo, stotine i stotine stranica, i dalje je tek mrtvo slovo na papiru, jer su mjerni instrumenti neumoljivi: vazduh u gradu je često, a naročito u zimskim mjesecima zagađen iznad dozvoljenih zakonskih parametara. Svjetski sajtovi jasnije objašnjavaju o čemu se radi – vazduh u Pljevljima je naime često „vrlo opasan“.

Najpoznatija svetska nevladina organizacija koja prati ekološke probleme, Savez za životnu sredinu i zdravlje (HEAL) je  još 2016. godine u svojoj analizi upozorila da je, na primjer, pljevaljska Termoelektrana svojim djelovanjem izazvala 35 prijevremenih smrtnih slučajeva u Crnoj Gori, a ukoliko se uzme njen uticaj i van granica onda je broj slučajeva 133.

Ova evropska organizacija analizirala je posljedice rada svake od 16 termoelektrana u regionu zasebno van granica zemalja u kojima se nalaze.

Procijenili su da je TE Pljevlja emisijama štetnih čestica izazvala 133 prijevremenih smrtnih slučajeva, da je 285 djece oboljelo od bronhitisa, kod gotovo 2.900 asmatične djece probudilo simptome astme a kod 68 odraslih hronični bronhitis. Broj onih koji su morali da budu hospitalizovani zbog respiratornih i kardiovaskularnih problema je veći od 100.

Najveći zagađivači u opštini Pljevlja koji utiču na kvalitet vazduha u gradu su TE Pljevlja, Rudnik uglja A.D Pljevlja, gradske kotlarnice i oko 5000 individualnih ložišta koji u ogromnoj mjeri koriste ugalj kao energent za vrijeme grejne sezone. Značajan zagađivač vazduha u gradu su i motorna vozila.