Kroz projekat “Ruralni razvoj u službi Pravedne tranzicije Pljevalja”koji sprovodi NVO “Da zaživi selo” – Pljevlja, realizovano je istraživanje u formi anketiranja građana Pljevalja sa ciljem prukupljanja podataka o:

1. poznavanju terminologije “Pravedna tranzicija” i šta ona predstavlja za građane Pljevalja;

2. glavnim izazovima u razvoju pojedinih ekonomskih grana koje imaju potencijala za rast i razvoj u Pljevljima;

3. predlozima za prevazilaženje tih problema.

Anketirano je 100 građana opštine Pljevlja. Prema projektnom zadatku podjednako je anketiranih sa gradskog i seoskog područja. Anketiranje je obavljeno od 05. do 25. avgusta 2025. godine.

Pitanja su podijeljena na 4 kategorije A, B, C i D. Prva se odnosila na opšta pitanja. Druga na zagađenje i zaštitu životne sredine. Treća na pojam pravedne tranzicije i četvrta na direktan odnos ispitanika sa pravednom tranzicijom.

Analizirajući rezultate ankete uočava se, da je značaj zaštite životne sredine i pravedna tranzicija u Pljevljima u većem fokusu građana opštine Pljevlja nego u prethodnim istraživanjima. Zaključak se izvodi na osnovu dobijenih konkretnih i preciznih odgovora u pitanjima otvorenog tipa. Manje je “diplomatskih” odgovora ili na neki način izbjegavanja odgovora na konkretno pitanje. Kod odgovora na određena pitanja, postoji značajna razlika u odgovorima ispitanika sa gradskog i seoskog područja. Anketirani građani odgovaraju da su djelimično informisani o problemima zaštite žvotne sredine. Smatraju da klimatske promjene doprinose globalnom zagrijavanju i nastaju dominantno usljed djelovanja ljudskog faktora. Kao glavne negativne uticaje ljudskog faktora na životnu sredinu, imenuju industriju, nepravilno odlaganje otpada i sagorjevanje fosilnih goriva. Pljevlja su svijet u malom, negativan školski primjer, na kojem mogu da se potvrde navedeni negativni uticaji čovjeka na životnu sredinu. Postoji saglasnost da kao građani treba da preduzmemo korake po pitanju energije koju koristimo. Ovo se pokazuje i na konkretnim primjerima, gdje građani u većem obimu učestvuju na konkursima subvencija za energetsku efikasnost svojih objekata ili ugrađuju solarne panele.

Pojam zelena i pravedna tranzicija u širem sloju našeg društva je relativno nov pojam. Građani opštine Pljevlja su vjerovatno i najedukovaniji u Crnoj Gori na ovu temu, ali istraživanje pokazuje i značajan broj stanovnika opštine Pljevlja koji nemaju asocijaciju na ove pojmove i potrebna je veća edukacija. Ispitanici se očekivano najviše informišu o pravednoj i zelenoj tranziciji putem interneta i TV-a. Većina smatra da je djelimično započeta pravedna tranzicija i posmatrajući visok procenat odgovora da pravedna tranzicija nije ni započeta, dolazi se do zaključka da ispitanici imaju daleko veća očekivanja za ulaganje u Pljevlja i otvaranje novih radnih mjesta. Jasan zaključak iz konkretnog pitanja i dopunskih odgovora, da postoji neskrivena skeptičnost da će proces pravedne tranzicije u Pljevljima zaista i biti pravedan. Većina ispitanika bi voljela, da je lično uključena u proces pravedne tranzicije, što pokazuje zainteresovanost građana za budućnost Pljevalja. Postoji izražena svijest da će energetska tranzicija bitno uticati na budućnost opštine Pljevlja, na život ispitanika i njihovih porodica i da će više pogoditi stanovnike grada od sela. Energetska tranzicija kod većine ispitanika neće uticati na radno mjesto. Dubljom analizom odgovora na ovo pitanje, uočava se da su to dominantno odgovori ispitanika iz uzorka 60 i više godina i pretežno ljudi sa seoskog područja, tj. onih koji na direktan način ne zavise ili u manjoj mjeri zavise od rada Rudnika uglja i Termoelektrane. Otvaranje novih radnih mjesta je jedini način koji ispitanici vide kao put ka pravednoj tranziciji.

Nosioci promjena na putu ka uspješnoj pravednoj tranziciji su država i eksperti po mišljenju ispitanika. Novi pravci u razvoju opštine treba da su okrenuti dominantno ka poljoprivredi, drvnoj industriji i turizmu. Turizam: akcenat na seoski, zimski, eko, planinski i kulturni. Obnovljivi izvori: solarna energija, vjetro i hidro elektrane. Poljoprivreda: stočarstvo, povrtlarstvo, ljekovito i šumsko bilje. Analizirajući odgovore otvorenog tipa dobija se šira slika koja nam govori da pravednu tranziciju treba posmatrati u širem kontekstu i ne oslanjati se na jednu privrednu djelatnost. Zanimljivo je da izgradnja cementare nije među prva tri predloga za razvoj opštine i otvaranje novih fabrika. Potencijalna nova radna mjesta ispitanici pronalaze u izgradnji objekata za obnovljive izvore energije, reciklaži, prepravci TE na biomasu, digitalnoj ekonomiji, IT sektoru, građevinskoj i prehrambenoj industriji, agrobiznisu i trikotaži. Pored toga, u širem kontekstu treba raditi na poboljšanju kvaliteta života stanovnika opštine Pljevlja. Izgradnja puteva i povezivanje sa regionom je preduslov za razvoj. Za stanovnike grada je od izuzetnog značaja završetak toplifikacije. Za stanovnike sela je to izgradnja puteva i vodovoda. Očekuju se povlastice za start up preduzeća i nove edukacije i prekvalifikacije. Približno je jednak broj ispitanika koji Pljevlja bez Rudnika uglja i Termoelektrane vide kao čist grad i onih koji ne vide budućnost Pljevalja bez ova dva velika privredna subjekta. Na kraju ankete u brojkama je ohrabrujući podatak da ispitanici uglavnom ostaju gdje su i da postoji u njima želja i nada da Pljevlja mogu postati ljepše mjesto za život. Takođe i zabrinjava, da među mlađim ispitanicima je više onih koji bi napustili Pljevlja i ne vide budućnost bez Rudnika uglja i Termoelekrane.

Istraživanje građana Pljevalja je realizovano u okviru projekta “Ruralni razvoj u službi Pravedne tranzicije Pljevalja”, koji realizuje NVO “Da zaživi selo” – Pljevlja, podržanog kroz Fond „Akademije od farme do viljuške“, u okviru regionalnog projekta „Akademija od farme do viljuške za Zeleni Zapadni Balkan – Naša zajednička evropska budućnost“, koji sprovodi Mreža za ruralni razvoj Crne Gore u partnerstvu sa šest nacionalnih mreža za ruralni razvoj sa Zapadnog Balkana, uključujući i Mrežu iz Hrvatske. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave Crne Gore.