Mjerna stanica–Gagovića imanje :

Sve izmjerene vrijednosti SUMPOR DIOKSIDA posmatrane su u odnosu na granične vrijednosti (jednočasovne srednje vrijednosti i dnevne srednje vrijednosti) za zaštitu zdravlja.Svi rezultati mjerenja sumpor dioksida su upoređeni sa propisanim graničnim vrijednostima za jednočasovnu srednju vrijednost (350μg/m3) i srednju dnevnu vrijednost (125μg/m3). Četiri srednje dnevne vrijednosti sumpor dioksida su bile iznad propisane granične vrijednosti u mjesecu januaru. Sedamnaest 17 jednočasovnih srednjih vrijednosti koncentracija sumpor dioksida (jedna u mjesecu februaru, dvije u avgustu, četiri u septembru i deset jednočasovnih srednjih vrijednosti koncentracija sumpor dioksida u oktobru mjesecu su)su bile iznad propisanih graničnih vrijednosti.

Sve izmjerenje jednočasovne srednje vrijednosti AZOT DIOKSIDA su bile ispod propisane granične vrijednosti .

Srednje dnevne vrijednosti PM10 čestica su 71 dan u periodu januar-april, i 21 dan u oktobru mjesecu prelazile propisanu graničnu vrijednost od 50 μg/m3. Dozvoljeni broj prekoračenja je 35. Za suspendovane čestice PM 2.5 su propisani standardni kvaliteta na godišnjem nivou.

Pregledom nevalidiranih izmjerenih satnih koncentracija sumpor dioksida na stanici Pljevlja –Gagovića imanje tokom oktobra 2019. godine, uočava se povremeno povećanje koncentracije ovog polutanta, pretežno u popodnevnim časovima (od 12h do 17h) gdje u pojedinim danima, satne vrijednosti prelaze graničnu jednočasovnu srednju vrijednost od 350 μg /m3pa čak i prag upozoravanja od 500 ug/m3, dok su srednje dnevne koncentracije ispod granične dnevne srednje vrijednosti od 125 ug /m3. Trajanje prekoračenja praga upozoravanja do sada je bilo najduže dva uzastopna sata, tako da nije dostignut prag obavještavanja za ovaj polutant od 3 uzastopna sata u skadu sa Prilogom 8 Uredbe o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha. (Sl.CG. 25/12).Pošto su temperature vazduha u posmatranom periodu bile iznad prosječnih i kako je sezona grijanja tek počela, imajući u vidu konstantne emisije ovog polutanta u vazduh iz TE Pljevlja, mogući uzrok za ovu pojavu su meteorološke prilike koje su pogodovale rasprostranjivanju zagađujućih materija i njihovom dužem zadržavanju u donjim slojevima atmosfere, što za direktni rezultat ima prekoračenja graničnih vrijednosti.(Agencija za zaštitu prirode i životne sredine).

Na inicijativu Sekretarijata za uređenje prostora opštine Pljevlja-Službe za zaštitu životne sredine od 25.10 2019.godine, ekološka inspekcija je obavila pregled 28.10.2019.godine nad pravnim licem Elektroprivreda Crne Gore-Termoelektrana Pljevlja. Inspektoru su dostavljeni na uvid rezultati mjerenja sa automatske stanice na dimnjaku TE za period od 22.10.2019.godine (0030h) do 28.10.2019.godine(1100 h)na polučasovnom nivou i konstatuje se da nema naglih promjena u koncentracijama zagađujućih materija u dimnom gasu. Tokom 13.10.,14.10. i 15.10.2019.godine u TE Pljevlja je deponovano 300 tona uglja iz Rudnika uglja u Beranama, koji je uporedo trošen sa ugljem iz PK Potrlica dana 22.10.,23.10. i dijelom 24.10.2019.godine.Meteorološka situacija u period od 09-.29.oktobra je bila vrlo specifična. Specifičnost meteorološke situacije ogleda se u:

1.Stabilna atmosfera duže trajanje,konstantno visok vazdušni pritisak; 2.Učestale pojave jutarnje magle; 3. Tiho bez vjetra- bez provjetravanja i 4. Redovna pojava temperaturne inverzije.

Ovo su vrlo nepovoljni meteorološki parametric sa aspekta zagađujućih materija u prizemnom sloju atmosfere. Ovakvi meteorološki uslovi, na lokalitetu Pljevlja, potencijalno su mogli da imaju odlučujući značaj i uticaj u determinisanju stanja životne sredine.(Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore)

Mjerna stanica–Gradina – Maksimalne dnevne osmočasovne srednje vrijednosti koncentracija ozona poređene su sa propisanom ciljnom vrijednošću (120μg/m3). Sve maksimalne osmočasovne srednje dnevne vrijednosti ozona u 2019 godini

su bile ispod propisane ciljne vrijednosti, izuzimajući mjesec april kada su dvije maksimalne osmočasovne srednje dnevne vrijednosti ozona bile iznad propisane ciljne vrijednosti ( 120 μg/m3), Na ovoj mjernoj stanici u 2019. godini nisu vršena mjerenja SO2 do avgusta. Rezultati mjerenja sumpor dioksida su upoređeni sa propisanim graničnim vrijednostima za jednočasovnu srednju vrijednost (350 μg/m3) i srednju dnevnu vrijednost (125 μg/m3).Sve srednje dnevne i jednočasovne vrijednosti koncentracija sumpor dioksida su bile ispod propisanih graničnih vrijednosti u avgustu, septembru i oktobru.Iako nisu prelazile granične vrijednosti jednočasovne koncentracija sumpor dioksida u ovom periodu bile su povećane.Maksimalna jednočasovne vrijednosti izmjerene su 16.septembra (329μg/m3) u 12h i 19.oktobra (302,1 μg/m3) u 15h.

Sve izmjerenje srednje jednočasovne vrijednosti koncentracija azot dioksida su tokom mjerenja bile ispod propisane granične vrijednosti (200 μg/m3).

Rezultati Ispitivanja kvaliteta vazduha u okruženju površinskog kopa „Potrlica :

“U cilju procjene uticaja površinskog kopa “Potrlica”, odlagališta otkrivke “Jagnjilo” i dijela saobraćajnice za transport uglja na kvalitet vazduha vršena su mjerenja suspendovanih čestica PM10, kao i analiza istih na sadržaj teških metala (Pb, As, Cd, Ni) i benzo (a) pirena u njima.

DOO Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica (CETI) realizovao je ispitivanja kvaliteta vazduhana tri mjerna mjesta (MM1, trafostanica u naselju Kalušići, MM2, kuća Ćuzović Mirka u naselju Otilovići i MM3, kuća Terzić Dragomira u naselju Potrlica). Ispitivanje kvaliteta vazduha na navedenim mjernim mjestima je vršeno u 2018/19. godine u sledećim vremenskim intervalima:28.08. –11.09.2018. god.,CETI br.Izvještaja 00-1583/2 od 28.09. 2018. godine;29.11. –13.12.2018. god.,CETI br.Izvještaja 00-2534/2 od 28.12. 2018. godine;28.03. –11.04.2019. god.,CETI br.Izvještaja 00-416/2 od09.05.2019. godine;30.07. –13.08.2019. god.CETI br.Izvještaja 00-416/3od 26.08. 2019. godine.

Mjerenja,obrada i analiza rezultata mjerenja vršena su u skladu sa Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha (“Sl.list Crne Gore” br. 25/12) i Pravilnikom o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha (Sl.list Crne Gore”, br.21/11, 32/16).

Nakon četiri četrnaestodnevna ciklusa mjerenja na dva mjerna mjesta, odnosno tri četrnaestodnevna ciklusa mjerenja na jednom mjernom mjestu(MM3)stručni tim CETI-ja konstatovao je sledeće:Izračunati percentil 90.4 srednjih dnevnih koncentracija PM10 je na dva mjerna mjesta(MM1-trafostanica u naselju Kalušići i MM3, naseljePotrlica) bio iznad propisane granične vrijednosti od 50μg/m3.NaMM2 (naseljeOtilovići) percentil 90,4 suspendovanih čestica PM10 je bio ispod propisane norme od 50μg/m3.Rezultati mjerenja teških metala i benzo (a) pirena u suspendovanim česticama PM10 na svim mjernim mjestima odgovaraju propisanim standardima kvaliteta vazduha. Napomena: Zakonskom regulativom propisano je da se za ocjenu prekoračenja granične vrijednosti kod povremenih mjerenja suspendovanih čestica PM10 koristi percentil 90.4 (koji treba da je niži ili jednak graničnojvrijednosti od 50μg/m3)umjesto broja prekoračenja srednjih dnevnih vrijednosti.

Rezultati ispitivanja kvaliteta vazduha, u okruženju odlagališta pepela i šljake „Maljevac :

”U cilju procjene uticaja odlagališta pepela i šljake „Maljevac“ na kvalitet vazduha su vršena mjerenja suspendovanih čestica PM10, sadržaja teških metala (Pb, As, Cd, Ni) i benzo(a)pirena u njima.

DOO Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica (CETI), realizovao je ispitivanje kvaliteta vazduha, u okruženju odlagališta pepelai šljake „Maljevac”. Ispitivanja su vršena na dva mjerna mjesta (MM1, kuća:Lončar Milko i MM2, kuća: Džarić Ratko). Mjerenje kvaliteta ambijentalnog vazduha na navedenim lokalitetima je vršeno u sledećim vremenskim intervalima:-U periodu 03.-17. 08.2018. godine (ljetnji ciklus) DOO Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica (CETIbr.izvještaja 1256/2 od 05.09.2018)) realizovao je ispitivanja kvaliteta vazduha u okruženju odlagališta pepela i šljake „Maljevac”. Ispitivanja su vršena na dva mjerna mjesta (MM1, kuća:Lončar Milko i MM2, kuća: Džarić Ratko). Na osnovu rezultata mjerenja suspendovanih čestica PM10, sadržaja olova, kadmijuma, arsena, nikla i benzo(a)pirena u njima, može se konstatovati da rezultati mjerenja zagađujućih materija odgovaraju propisanim standardima kvaliteta vazduha.

-U periodu 01-15.10.2018. godine (jesenji ciklus) DOO Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica (CETI br.izvještaja 00-1256/2 od 02.11.2018)) realizovao je ispitivanja kvaliteta vazduha u okruženju odlagališta pepela i šljake „Maljevac”. Ispitivanja su vršena na dva mjerna esta (MM1, kuća:Lončar Milko i MM2, kuća: Džarić Ratko).Sve srednje dnevne vrijednosti suspendovanih čestica PM10 su bile ispod propisane granične vrijednosti, kao i sadržaj olova, kadmijuma, arsena i nikla u njima.Sadržaj benzo(a)pirenau zbirnom sedmičnom uzorku PM10, druge sedmice mjerenja bio je iznad ciljne vrijednosti mjerenja od 1 ng/m3(srednje vrijednosti za kalendarsku godinu) propisane sa ciljem zaštite zdravlja ljudi. Na mjernom mjestu MM1-1.15ng/m3, a na mjernom mjestu MM2-3.32ng/m3.

Rezultati mjerenja kvaliteta vazduha na lokaciji Zbljevo-Gornji Komini :

U periodu 27.09.-11. 10.2019. godine (prvi ciklus mjerenja)na lokaciji Zbljevo-Gornji Komini (kuća:Lončar Milka)DOO Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica (CETI Izještaj br.00-1597/V1 OD 18.10.2019.)realizovao je ispitivanja kvaliteta vazduha, Rezultati mjerenja pokazuju da je jedna jednočasovna srednja vrijednost sumpor dioksida bila iznad propisane granične vrijednosti. Sve izmjerene jednočasovne vrijednosti azot dioksida bile su ispod propisane granine vrijednosti, Sve dnevne srednje vrijednosti sumpor dioksida su bile ispod propisane vrijednosti. Sve srednje dnevne vrijednosti suspendovanih čestica PM10 su bile ispod propisane granične vrijednosti, kao i sadržaj olova, kadmijuma, arsena i nikla u njima. Sadržaj benzo(a)pirena u zbirnom sedmičnom uzorku PM10, druge sedmice mjerenja bio je iznad ciljne vrijednosti mjerenjaod 1 ng/m3(srednje vrijednosti za kalendarsku godinu) propisane sa ciljem zaštite zdravlja ljudi.Pravilnikom o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha( SI.list Crne Gore“, br.21/11, 32/16)propisano je da povremena mjerenja kvaliteta vazduha moraju biti ravnomjerno raspoređena tokom godine, te da se ocjena kvaliteta vazduha može dati nakon realizacije osam sedmica mjerenja u četiri godišnja doba.Emisije TE Pljevlja Emisijska mjerenja zagađujućih materija u otpadnom gasu iz postrojenja za sagorijevanje „TE Pljevlja“ u 2018. godini vršio je stručni tim Centra za ekotoksikološka ispitivanja d.o.o Podgorica (CETI) od 13 do 15. 09. 2018. godine. U izvještaju CETI-ja br. 20-00-3054/1 od 11.10.2018. godine konstatovano je sledeće: -Srednja polusatna vrijednost praškastih materija (19,6 mg/m3) je iznad propisane granične vrijednosti od 10 mg/m3.-Srednja polusatna vrijednost ukupnih azotnih oksida izraženih kao azot dioksid (542,2 mg/m3) je iznad propisane granične vrijednosti od 200 mg/m3.-Srednja polusatna vrijednost sumpor dioksida (4489,7 mg/m3) je iznad propisane granične vrijednosti od 200 mg/m3.-Srednja polusatna vrijednost PAH izraženih kao benzo (a) piren (0,00002 mg/m3) je ispod propisane granične vrijednosti od 0,05 mg/m3.-Srednje polusatne vrijednosti svih ispitivanih specifičnih elemenata (Pb, As, Cd, Cr, Co, Cu, Mn, Sb, Tl, V) su ispod propisanih graničnih vrijednosti.Članom 29 Uredbe je propisano da su postrojenja puštena u rad prije stupanja na snagu iste, dužna da usklade emisije zagađujućih materija sa graničnim vrijednostima najkasnije do 31. decembra 2025. godine. Ova postrojenja mogu do 31. decembra 2025. godine prekoračiti granične vrijednosti najviše do 250%.Na osnovu rezultata mjerenja, proizilazi da TE „Pljevlja“ iznad dozvoljenog prekoračenja od 250% emituje sumpor dioksid.U Tabeli 5su prikazuaneprosječne mjesečne vrijednosti emisije TE za period januar2018 –oktobar 2019.Sa automatskog mjernog sistema RACI instaliranog u TE Pljevlja.

Emisijska mjerenja štetnih i opasnih materija u dimnom gasu iz kotlarniceDOO „Grijanje“u Skerlićevoj :

DOO Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica (CETI) u 2019.godini realizovao je emisijska mjerenja štetnih i opasnih materija u dimnom gasu iz kotlovskog postrojenja u Skerlićevoj ulici u vlasništvu DOO Grijanje Pljevlja.U Izvještaju CETI-ja br. 00-2584/1 od 13. 03. 2019.godine, konstatovano je sledeće:-Srednja polusatna vrijednost praškastih materija (805,1mg/m3) je iznad propisane granične vrijednosti od 30 mg/m3. -Srednja polusatna vrijednost ukupnih azotnih oksida izraženih kao azot diokSid (709,0mg/m3) je iznad propisane granične vrijednost od 500 mg/m3.-Srednja polusatna vrijednost sumpor dioksida (3208,4mg/m3) je iznad propisane granične vrijednosti od 1000 mg/m3.-Srednja polusatna vrijednost ugljen monoksida (1588,8 mg/m3) je iznad propisane granične vrijednosti od 150 mg/m3. -Srednja polusatna vrijednost PAH izraženih kao benzo (a) piren(0,003mg/m3) je ispod propisane granične vrijednost od 0,05 mg/m3.-Srednje polusatne vrijednosti arsena(0,19mg/m3jeiznad propisanih graničnih vrijednosti ispiti za ove specifične elemente. Koncentracije ostalih ispitivanih specifičnih elemenata (Cd, Cr, Co, Ni, Cu, Mn, Sb,Pb,Tl, V) su ispod propisnih graničnih vrijednosti.Na osnovu rezultata mjerenja, proizilazi da je kotlarnica tokom rada emitovala sledeće zagađujuće materije iznad granice tolerancije, odnosno dozvoljenog prekoračenja od 250%: praškaste materije, ugljen monoksid i arsen.

Kvalitet vazduha na lokalitetu Šula :

DOO Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica (CETI) realizovao je ispitivanja kvaliteta vazduha na lokalitetu Šula u sledećim vremenskim intervalima, periodima:-I (proljećni)ciklus mjerenja u periodu 21.02.-07.03.2019.godine;-II ( ljetni) ciklus mjerenja u periodu 09.08.-23.08.2019.godine;-III (jesenji)ciklus mjerenjau planu realizacije novembar 2019.godine;-IV (zimski) ciklus mjerenja planiran po dinamici.Na osnovu rezultata mjerenja kvaliteta vazduha, koji su posmatrani u odnosu na norme propisane Uredbom o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ( „Sl.list Grne Gore“, br.25/12) konstatovano je da rezultati mjerenja zagađujućih materija( SO2, NO2, CO, PM10, sadržaj teških metala i benzo(a)pirenau PM10)odgovaraju propisanim standardima kvaliteta vazduha. Krajnje sagledavanje vazduha na navedeno će biti dato u zbirnom godišnjem izvještaju o ispitivanju, nakon realizacije sva četiri planirana mjerna ciklusa.

Zaključak :

Ovakav kvalitet vazduha u Pljevljima tokom grejne sezone ukazuje na opterećenost gradske sredine Pljevalja produktima sagorijevanja uglja. Dakle , pored postojećih zagađivača (TE„Pljevlja‟, Rudnika uglja, deponija, odlagališta, saobraćaja idr.) lokalne kotlarnicei individualna ložišta tokom grejne sezone dodatno utiču na zagađenje vazduha.Pljevaljska mikroklima sa stabilnom atmosferom, slabom provjetrenošću, velikim brojem dana u zimskom periodu sa maglom i tišinama, značajno utiče na kvalitet vazduha ove oblasti. Sve ovo ukazuje na što hitnije izvođenje projekta Ekološke rekonstrukcije TEP-Ii toplifikacije Pljevalja, čijom realizacijom bi se emisije SO2 i NOX svele ispod propisanih graničnih vrijednosti,eliminisale kotlarnice i individualna ložišta i u znatnoj mjeri smanjila zagađenost Pljevalja.Realizacija toplifikacije iz rekonstruisanog bloka I TE „Pljevlja“ kao baznog toplotnog izvora sa aspekta zaštite životne sredine ima prednost u odnosu na druga rješenja: U TE se proizvodi toplotna energija bez dodatnog sagorijevanja uglja, a u gradu zbog pokrivanja većeg konzuma smanjuje se potrošnja uglja za grijanje odnosno smanjuje se emisija navedenih zagađujućih materija.Tokom oktobra 2019. godine, uočava se povremeno povećanje koncentracije sumpor dioksida, pretežno u popodnevnim časovima (od 12h do 17h) gdje u pojedinim danima, satne vrijednosti prelaze graničnu jednočasovnu srednju vrijednost od 350 μg /m3pa čak i prag upozoravanja od 500 ug/m3, dok su srednje dnevne koncentracije ispod granične dnevne srednje vrijednosti od 125 ug /m3. Trajanje prekoračenja praga upozoravanja do sada je bilo najduže dva uzastopna sata, tako da nije dostignut prag obavještavanja za ovaj polutant od 3 uzastopna sata.Epizode visokog zagađenja vazduha, u prvom redu suspendovanim česticama(PM10 iPM2,5) su karakteristične za zimske mjesece u periodima kada vremenski uslovi, uz pojavu visokog atmosferskog pritiska, usporavaju cirkulaciju vazduha donoseći suve, hladne i maglovite noći. Ovi uslovi, često praćeni i temperaturnim inverzijama na prostoru Pljevaljske kotline, sprečavaju disperziju emisija i prouzrokuju zadržavanje polutanata koji su proizvod sagorjevanja fosilnih goriva, emisija iz saobraćaja i sličnih izvora, na nivou neposredno iznad tla, što dovodi do pojave visokih koncentracija zagađujućih materija u prizemnom sloju atmosfere. Prisustvo faktora koji utiču na pogoršanje kvaliteta vazduha traje šest mjeseci. U tim vremenskim periodima je skoncentrisan cjelokupni godišnji broj prekoračenja srednjih dnevnih vrijednosti suspendovanih čestica isumpor(IV)oksida, kako prethodnih godina, tako itokom 2018.i 2019.godine.Visoke koncentracije benzo(a)pirenasu produkt sagorjevanja fosilnih goriva(grijanje, industrija i saobraćaj)i uobičajene su tokom perioda prekoračenja koncentracije PM čestica, odnosno najčešće tokom sezone grijanja.