Bezbjednost hrane u Crnoj Gori je na veoma visokom nivou, ocijenila je u intervjuu za Dnevne novine direktorica Uprave za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove Vesna Daković.

Samo tokom jula zabranjeno je stavljanje na naše tržište šest pošiljki hrane iz uvoza, ukupne težine oko 32 tone, kazala je Daković i pojasnila da je riječ o pošiljkama dodataka hrani, jabukovog sirćeta, banana, stonog grožđa i krompira.

“Od početka godine zabranjeno je stavljanje na naše tržište 95 pošiljki hrane koja nije odgovarala parametrima bezbjednosti i kvaliteta. Ukupna težina tih pošiljki je oko 650 tona. Takođe, na unutrašnjem tržištu je uništeno oko 10 tona raznih vrsta proizvoda, uglavnom zbog promjene organoleptičkih svojstava ili isteklog roka trajanja”, pojasnila je Daković.

Koja hrana je najčešće vraćana sa granice i zbog čega?

Daković: Najčešće je među nebezbjednim pošiljkama voće i povrće namijenjeno uvozu. Naravno, razlog za to je uglavnom povećan sadržaj ostataka pesticida u odnosu na dozvoljeni.

Problem prisustva ostataka pesticida u proizvodu, u količini većoj od dozvoljene, u jednom momentu imali smo i kod domaćih proizvođača, ali smo ga uspješno riješili početkom ove poljoprivredne sezone. Pojačali smo kontrolu na tržištu, a istovremeno uradili vanredni monitoring voća i povrća na svim gazdinstvima koja su iznosila proizvode na tržište. Osim analize proizvoda, koja je bila besplatna za proizvođače, cilj monitoringa bio je njihova edukacija na temu pravilne upotrebe pesticida.

U ovom kontekstu, naglasila bi važnost, upravo edukacije poljoprivrednih proizvođača, kojoj Uprava, zajedno sa Ministarstvom, daju prioritet. U tom pravcu djeluju i inspekcijski organi Uprave za bezbjednost hrane. Posao naših inspektora jeste da mjerama nadzora i kontrole doprinesu da se na tržištu nađe samo bezbjedna hrana. Najčešće mehanizam za to nije sankcionisanje, jer se time ne rješava problem. Zato se prioritet daj e edukaciji, ukazivanju na nepravilnosti koje treba ukloniti i druge mjere kroz koje proizvođač ili subjekat u poslovanju sa hranom podiže nivo znanja i svijesti o odgovornosti za bezbjednost proizvoda. Kada te mjere kod nekog subjekta ne daju rezultate onda se izriče zabrana rada.

Kako ocjenjujete bezbjednost hrane u Crnoj Gori?

Daković:Bezbjednost hrane u Crnoj Gori je na veoma visokom nivu. Takvu ocjenu, s pravom, mogu da kažem, jer to potvrđuju evidentni rezultati koje postiže Uprava za bezbjednost hrane i Ministarstvo poljoprivrede na planu obezbjeđivanja uslova da potrošači u našoj zemlji imaju u ponudi zdravstveno bezbjedne proizvode, bilo da dolaze iz uvoza ili su iz domaće proizvodnje. Visok stepen bezbjednosti hrane garantuje naš sistem bezbjednosti hrane koji je u velikoj mjeri usaglašen sa evropskim.

Kako se kontrolišu domaći proizvodi?

Daković:Domaći proizvodi se kontrolišu kroz sistem sljedljivosti “od njive do trpeze” ili od “farme do trpeze”. Primarna poljoprivredna proizvodnja prati se kroz nadzor zdravlja i dobrobiti životinja, zdravlja bilja i upotrebe sredstava za ishranu i zaštitu bilja. Kada se obezbijedi zdravstveno ispravan primarni proizvod, on se dalje prati i kroz proces prerade do finalnog proizvoda, a dalje do krajnjeg potrošača, uključujući skladištenje i transport, kao i plasman u trgovinama ili restoranima.

Takođe, kontrola hrane iz uvoza, obavlja se efikasno, o čemu svjedoče i podaci koje redovno saopštavamo javnosti, o količinama proizvoda koje kao nebezbjedne i nekvalitetne vraćene sa granice ili uništene.

Kada je ova oblast u pitanju, uvijek ističemo i činjenicu da : nulti rizik ne postoji, jer svaka faza u dugačkom lancu od njive ili farme do trpeze može dovesti do kontaminacije hrane. Ipak, sve navedene mjere koje se sprovode da do toga ne dođe, mogu značajno smanjiti taj rizik i mi u Crnoj Gori upravo to i radimo.

Koliko inspektora Uprave za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove radi na terenu?

Daković: Pitanje dovoljnog broja inspektora je izazov sa kojim se godinama suočavamo, ali koji prevazilazimo dobrom organizacijom posla i velikim zalaganjem i posvećenošću ljudi koji rade taj posao. Tako da 45 inspektora koje imamo, za sada, pokriva sve aktivnosti kontrole u oblasti bezbjednosti hrane, od čega je veći dio na graničnim prelazima. Dodatno, naši inspektori su ove godine, osim poslova iz nadležnosti Uprave za bezbjednost hrane, vršili i nadzor nad poštovanjem mjera NKT-a. Samo za period od 17-31. jula, imali smo 598 kontrola ovih mjera, što je značajan doprinos, obzirom da u okviru kontrola iz osnovne nadležnosti, mjesečno bude više od 4.000. Stoga, koristim i ovu priliku da im se zahvalim na predanom i požrtvovanom radu.

Takođe, osim takvog pristupa u radu inspektora, moram da istaknem i napore koje ulažu zaposleni u Upravi koji rade na sprovođenju zahtjevnih politika. U proteklom periodu, posebno su bili aktivni ovlašćeni uzorkivači iz Uprave koji su obišli blizu 2.000 gazdinstava na kojima se prerađuje mlijeko i uzeli uzorke za analizu. Takođe, predstavici Uprave su, za potrebe realizacije IPARD projekata, obavili kontolu uslova za zaštitu i dobrobit životinja na više desetina gazdinstava, kao i uslove bezbjednosti hrane u više desetina objekata. Kontrole se obavljaju na cijeloj teritoriji Crne Gore, a u ovom periodu, često na katunima i nepristupačnim terenima.

Crna Gora u ovoj oblasti prepoznata je i od međunarodnih adresa. Vi ste i potpredsjednica evropskog ogranka OIE. Koliko to znači Crnoj Gori?

Daković:Crna Gora je prepoznata od Evropske komisije kao zemlja koja ima dobar sistem bezbjednosti hrane, a naša Uprava, kao administracija od povjerenja. To prepoznaju i relevantne međunarodne institucije, kao što je Svjetska organizacije za zdravlje životinja (OIE). Moj izbor na tu važnu funkciju je svojevrsna potvrda priznanja Crnoj Gori i rezultatima koje smo postigli. Ali, svakako da je obaveza više da ostanemo pouzdan partner i posvećeni daljem unapređenju ove oblasti.

Koje će korake Uprava preduzeti u narednom periodu u cilju očuvanja bezbjednosti hrane u Crnoj Gori?

Daković:Crna Gora je zauzela dobar kurs, kada je bezbjednost hrane u pitanju. Ispunili smo većinu mjerila za zatvaranje pregovaračkog poglavlja 12 koje se odnosi na veterinarsku, fltosanitarnu i politiku bezbjednosti hrane.

Ostalo je da damo garancije da ćemo kao zemlja uspostaviti sistem službenih kontrola u skladu sa EU, ali i imati dovoljne administrativne kapacitete za zajedničko tržište. To zahtijeva određene investicione projekte za izgradnju graničnih inspekcijskih mjesta BIP-ova, za koja postoje posebni zahtjevni standardi veterinarske i fitosanitarne kontrole. Jedan BIP koji je funkcionalan već imamo u Luci Bar. Pripremljeni su projekti za još tri takva BIP-a. Slično je sa obavezom rješavanja pitanja zbrinjavanja nusproizvoda životinjskog porijekla, koji je već u fazi realizacije. U toku su i jačanje laboratorijskih kapaciteta i informacionih sistema.

Nastavljamo sa realizacijom zacrtanih planova. Imamo kompletnu legislativu i samo treba raditi na još snažnijoj i dosljednijoj implementaciji iste.

Koje dodatne smjernice imaju inspektori kada je u pitanju oblast higijenskog rukovanja/ usluživanja hranom u periodu COVID epidemije?

Daković:Od početka COVID pandemije, Uprava radi pojačanim kapacitetom. Prvi izazov je bio obezbijediti nesmetani promet hrane i da se na tržištu nađu bezbjedni proizvodi. Sinergijom svih institucija, uspjeli smo našem tržištu nije nedostajalo hrane, u situaciji kada je u mnogim razvijenijim zemljama bilo nestašice i scena sa praznim rafovima u trgovinama.

Kontrole su bile pojačane, jer uvijek u takvim kriznim situacijama rizik raste. Inspektori su na graničnim prelazima radili 24 sata, kako ne bi dolazilo do zastoja. Isto je bilo i sa laboratorijama, kao i sa inspektorima u unutrašnjem prometu. Svi su bili stalno na terenu, bez obzira na epidemiju i strah od nepoznatog. Lično sam veoma zahvalna za njihovu hrabrost i požrtvovanost.

Takođe, poseban akcenat stavili smo na način prodaje i usluživanja hrane, zašta smo izradili smjernice za poslodavce koji obavljaju djelatnost visokog rizika za prenošenje korona virusa a to su prvenstveno objekti: za prodaju na malo hrane neposredno krajnjem potrošaču, pripremu i prodaju hljeba, peciva, sladoleda, voća i povrća, specijalizovane prodavnice, zelene pijace, privremeni pokretni objekti (tezge) kao i sektori u supermarketima gdje se vrši narezivanje, obrada i pakovanje hrane.

Isto tako, obzirom da je bilo aktuelno i doniranje hrane, Uprava je pripremila smjernice i za taj proces, kako bi se obezbijedilo doniranje samo bezbjedne hrane.

Imajući u vidu da su inspektori Uprave, u skladu sa izmjenom i dopunom Zakona o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti dobili nadležnost nad sprovođenjem mjera i ovog zakona, a u skladu sa zaduženjima Operativnog štaba za inspekcijski nadzor, intenzivno se kontrolišu: zelene pijace, pekare, objekti brze hrane i u dijelu mjera NKT za sprečavanje širenja COVID 19.

Ključna mjera za bezbjednost hrane u svim tim objektima jeste higijena, kako zaposlenih koji rukuju hranom, tako i prostorija, procesa koji se vrše u postupcima sa hranom, sve u skladu sa propisima. T akođe se nadzire propisana distanca, obilježeni prostor za obezbjeđenje iste, pravilno nošenje maski i druge mjere u skladu sa predmetom kontole i utvrđenim propisima.

Koliko se u objektima za hranu pridržavaju mjera za suzbijanje epidemije COVID-19? Koje se najčešće nepravilnosti uočavaju?

Daković:Moram istaći da smo zadovoljni poštovanjem mjera i odgovorom subjekata na ukazivanje nepravilnosti. Potvrđen je visok stepen poštovanja propisanih mjera od subjekata/poslodavaca u svim kontrolisanim sektorima, a koje se odnose na nošenje maski, poštovanje distance, obezbjeđivanje sredstava za dezinfekciju ruku kupaca. D o datno, u svim ve ćim objektima i na zelenim pijacama poslodavci su obezbijedili posebna lica koja su vodila računa o poštovanju mjera. U izuzetno malom broju slučajeva je potvrđeno nepravilno nošenje maski ili nepoštovanja propisane distance.

Kontrolama je utvrđen određeni broj manjih nepravilnosti koje su se najčešće odnosile nepravilno izloženu i označenu hranu, neodržavanje objekta i/ili opreme u čistom i funkcionalnom stanju.

Kako su mediji nedavno prenijeli, holandske vlasti su na farmama za uzgoj ubile više od milion kuna kao mjeru predostrožnosti u cilju sprečavanja širenja korona virusa. Takođe, španske zdravstvene vlasti naložile su da se 93.000 vidri s farme na istoku Španije usmrte kako bi se spriječilo prenošenje korona virusa na ljude.

Nema naučnih dokaza da koronu mogu prenijeti životinje na ljude i obratno

Da li se u Crnoj Gori životinje testiraju na korona virus? Da li je kod nekih virus potvrđen? Da li postoji protokol ukoliko se ovaj virus pojavi kod životinja u Crnoj Gori? Šta se u tom slučaju preduzima?

Daković:Korona virus detektovan je i ranije kod određenih vrsta životinja. Kada je u pitanju COVID-19, još uvijek se radi na istraživanju, sa koje životinje je virus, koji izaziva ovu bolest, uspio da pređe na čovjeka.

Svjetska zdravstvena organizacija i Svjetska organizacija za zdravlje životinja (OIE) intenzivno rade zajednički na otkrivanju domaćina ovog virusa. Postoji zajednički koncept na bazi kojeg ove dvije organizacije intenzivno sarađuju poznat pod nazivom “One health”, odnosno “jedno zdravlje”, a koji obuhvata zajednički naučnoistraživački rad.

Ipak, malo toga i dalje znamo o SARS COV 2 virusu, koji je uzročnik COVID-19. Za sada znamo da je iz porodice korona virusa, kao i virusi koji izazivaju SARS i MERS, ali po svemu što se sada dešava, djeluje kao da je ovaj virus neki daleki srodnik prethodnih. U konkretnom slučaju kuna u Holandiji, prema mojim informacijama postavljene su dvije naučne hipoteze: da je kunama bolest prenio čovjek, kao vjerovatnija i da su kune virus prenijele čovjeku. Pitanje je šta će se pokazati tačnim.

U svakom slučaju, za sada ne postoje naučni dokazi da bi sa životinje virus mogao da se prenosi na ljude, niti sa ljudi na životinje. Istraživanja na svjetskom nivou su u toku, ali ni naša zemlja nije neaktivna po tom pitanju. Zadovoljstvo mi je što mogu da saopštim da je naša Specijalistička veterinarska laboratorija kompletno opremljena i infrastrukturno i kadrovski za ispitivanje korona virusa, uključujući i SARS COV 2 virus. Oni sada rade jedan naučno-istraživački projekat, kojim će ispitivati prisustvo ovog virusa u životinjama. Sigurna sam da će i javnost biti informisana o rezultatima projekta, kada se isti završi.

Iako vezano za virus COVID-19 imamo dosta nepoznanica, kada je riječ o mjerama koje se sprovode u slučaju eventualnih pojava epizootija „epidemija” u životinjskom svijetu, postoji set mjera, odnosno standarda koje propisuje OIE i koje se primjenjuju u svih 182 članice. Jedna od univerzalnih mjera pri pojavi epizootije u stadu, jatu, krdu, kod jedne jedinke, jeste „stamping out”, odnosno humano uništavanje cijelog stada.