Predsjednica Evropskog parlamenta Roberta Metsola predstavila je u nedelju naveče prve preliminarne rezultate evropskih izbora, koji potvrđuju da su desničarske političke partije postigle značajne rezultate.

U Evropskoj uniji u nedjelju je završen ciklus glasanja za Evropski parlament koji je počeo prije tri dana. Izbori za evropske zastupnike se održavaju u različitim danima, a 9. juna su održavani u najvećem broju država članica.

Tradicionalne partije desnog i lijevog centra, odnosno evropski narodnjaci i socijaldemokrate zadržale su prvo i drugo mjesto, pokazuju preliminarni rezultati izbora za Evropski parlament.

Evropski liberali uspjeli su da ostanu na trećem mjestu, iako je ova pozicija bila veoma neizvjesna zbog velike pobjede ekstremne desnice.

Uspjeh desničarskih partija naročito je uočljiv u državama poput Njemačke, Francuske, Italije i Holandije.

Šta pokazuju projekcije?

Na izbore za Evropski parlament izašlo je 51 posto glasača, dok je na prethodnim izborima, koji su održani 2019, izlaznost bila 50,66 posto.

Najviše glasova na izborima za Evropski parlament osvojila je konzervativna Evropska narodna stranka (EPP), a krajnje desne stranke imaće više poslanika nego do sada, pokazuje prva projekcija sastava novog saziva.

Prema projekciji koju je predstavila Metsola, EPP će u narednom petogodišnjem sazivu Evropskog parlamenta imati 181 od 720 poslanika.

Na drugom mjestu je Progresivna alijansa socijalista i demokrata koja će imati 135 poslanika, pokazuje projekcija zasnovana na procjenama osvojenih glasova po državama članicama i izlaznim anketama.

Treće mjesto zauzela je liberalna grupa Obnovimo Evropu sa 82 mandata, a slijede dvije krajnje desne grupe – Evropski konzervativci i reformisti (ECR) sa 71 glasom i Identitet i demokratija sa 62 poslanika.

Prema tim projekcijama, politička grupa Zeleni/EFA imaće 53 poslanika, a Ljevica 34.

U novom sazivu će biti i 102 poslanika koji ne pripadaju ni jednoj političkoj grupi. Među njima je 51 dosadašnji poslanik i 51 novoizabrani, uključujući predstavnike krajnje desne Alternative za Njemačku (AfD) koja je nedavno isključena iz grupe Identitet i demokratija.

Proces biranja novih poslanika za budući petogodišnji mandat Evropskog parlamenta (EP), počeo je u četvrtak 6. juna. Prvo se glasalo u Holandiji.

U petak, 7. juna, je održano glasanje u Irskoj i Češkoj, s time što su se u Češkoj izbori nastavili i narednog dana. U subotu, 8. juna glasali su građani u Letoniji, Malti, Slovačkoj i Italiji.

Koliko građana u članicama Evropske unije ima pravo glasa na izborima za Evropski parlament?

Pravo glasa ima oko 360 miliona stanovnika EU. Najveći broj birača sa pravom glasa je u Njemačkoj, a najmanji na Malti. Evropski parlament ima 705 zastupnika, ali će u narednom mandatu imati 720.

U nedjelju su izbori održavani u Austriji, Belgiji, Bugarskoj, Hrvatskoj, Kipru, Danskoj, Estoniji, Finskoj, Francuskoj, Njemačkoj, Grčkoj, Mađarskoj, Italiji, Litvaniji, Luksemburgu, Poljskoj, Portugalu, Rumuniji, Sloveniji, Španiji i Švedskoj.

Na ijceloj teritoriji Evropske unije, pravo glasa imalo je oko 370 miliona građana, iz 27 država članica.

Rast desnice na ovogodišnjim izborima

Prethodno su sve ankete pokazivale da će novi saziv Evropskog parlamenta imati značajno veći broj zastupnika koji dolaze iz desničarskih partija.

Ove godine, pravo glasa na evropskim izborima imalo je 20 miliona novih glasača. Međutim, glasanje mladih neće obavezno usporiti rast desnice.

Prema anketi Fajnenšl Tajmsa (Financial Times), oko trećine mladih francuskih i holandskih birača mlađih od 25 godina, kao i 22 odsto mladih njemačkih glasača, favorizuje krajnju desnicu.

No, dosadašnje ankete su pokazivale da bi tradicionalne partije desnog i lijevog centra, odnosno evropski narodnjaci i evropske socijaldemokrate trebalo da zadrže primat na izborima.

Prava trka vodila se upravo za treće mjesto, na koje je pretendovala ekstremna desnica, a gubitak liberala rizikuje proevropsku većinu u Evropskom parlamentu.

Raspodjela mandata

Broj poslanika koji svaka zemlja ima u Evropskom parlamentu odražava broj stanovnika.

U skladu s tim, najviše evropskih zastupnika će imati Nejmačka – 96, slijedi Francuska sa 81, te Italija sa 76 poslanika. Najmanje evropskih zastupnika imaće Malta, Luksemburg i Kipar – po šest.

Izabrani zastupnici potom se okupljaju oko evropskih političkih grupacija iz istog opredjeljenja. Da bi postojala politička grupacija, ona mora imati najmanje 23 zastupnika iz najmanje sedam zemalja EU.

Takvih grupacija u odlazećem sazivu parlamenta ima sedam. Ne isključuje se mogućnost da novi saziv Evropskog parlamenta broji više takvih grupacija.

Šta slijedi posle evropskih izbora?

Iako građani Evropske unije na evropskim izborima biraju samo evropske zastupnike, rezultati ovih izbora će se odraziti i na proces imenovanja čelnika ključnih EU institucija: Evropske komisije, Evropskog savjeta i Visokog predstavnika EU za zajedničku spoljnu politiku i bezbjednost.

Njih biraju šefovi država i vlada EU, a imenovani političari trebalo bi da budu iz redova onih partija koje su dobile najviše glasova tokom izbora.

Odmah po završetku izbornog procesa lideri EU zemalja će početi sa raspravom o pronalasku prihvatljivih imena među redovima evropskih političara koji će voditi institucije EU u narednih pet godina.

Tokom juna biće održana dva samita EU i to je trenutak kada bi, po idealnom scenariju, trebalo da se postigne saglasnost o novim ili starim imenima. Ursula fon der Lajen (von der Leyen) nastoji da dobije još jedan mandat na čelo Evropske komisije – izvršne institucije EU.

Međutim, i kada lideri postignu saglasnost oko imena šefa Evropske komisije, izabrani treba da dobije potvrdu Evropskog parlamenta.

Ako se lideri dogovore tokom juna, onda budući predsjednik, ili predsjednica Evropske komisije može biti potvrđena od strane Evropskog Parlamenta tokom plenarne sednice koja se održava u julu.

Evropski parlament treba da odobri novog predsednika ili predsednicu Evropske Komisije apsolutnom većinom, što podrazumeva 50 od sto poslanika plus jedan.

Ako kandidat ne dobije potreban broj glasova, države članice moraju da predlože drugog kandidata u roku od mjesec dana. Evropski parlament potvrđuje i buduće komesare za novi saziv Evropske komisije.

Imena za buduće komesare predlaže svaka država članica po principu jedna država – jedno ime. Oni potom moraju da prođu kroz proces parlamentarne provjere.

Kandidati za buduće komesare se pojavljuju pred parlamentarnim odborima na saslušanjima o njihovim budućim oblastima odgovornosti.
Svaki odbor zatim ocjenjuje stručnost kandidata i šalje je predsjedniku parlamenta.

Negativna ocjena može navesti kandidate da se povuku iz procesa, kao što se dešavalo u prošlosti. Nakon izbora koji su održani 2019 godine, Evropski parlament je odbio dve kandidature za evropske komesare i tada su evroposlanici tražili od predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen da izađe sa novim imenima.

Na kraju, Evropsku komisiju u punom sastavu, uključujući predsjednika Komisije i visokog predstavnika za zajedničku spoljnu politiku i bezbjednost ponovo odobrava Evropski parlament.

Novoizabrani poslanici odmah nakon izbora preuzimaju dužnost u Evropskom parlamentu dok čelnici EU i komesari preuzimaju dužnost tokom kasne jeseni.