Zlatko Vujović, predsjednik Upravnog odbora Centra za monitoring je u razgovoru za portal Standard rekao da je strah partijskih lidera, i ljudi oko njih, najveća prepreka uvođenju modela otvorenih lista na izborima. On smatra bi smo u CG primjenom modela otvorenih lista dobili aktivnije i odgovornije poslanike.

• Možete li objasniti kako u realnosti funkcionišu otvorene izborne liste?

U proporcionalnim listovnim sistemima raspodjela mandata se vrši prema broju osvojenih glasova svake od kandidatskih lista, odnosno spiska kandidata jedne partije. U Crnoj Gori, koja koristi listovni proporcionalnio sistem birač može glasati samo za partijsku/kandidatsku listu. Ne postoji mogućnost da se glasa za kandidata, odnosno za poslanika direktno. Kandidatske liste ovog tipa se zovu zatvorene blokirane liste. Pored njih, po jednoj od niza tipologija, postoje još  zatvorene blokirane i otvorene liste. Zatvorene blokirane su one liste gdje se može glasati direktno za kandidate ali samo unutar jedne izborne liste, ali ne možete kao kod otvorenih da recimo podijelite glasove za više kandidata sa više izbornih lista.

Kada se govori o upotrebi otvorenih lista u Crnoj Gori misli se prevashodno, po ovoj tipologiji, na zatvorene neblokirane liste, gdje bi birač mogao da glasa za više kandidata unutar iste kandidatske/partijske liste. Mandati bi se raspodijelili prvo partijama na bazi osvojenih partijskih glasova. Preferencijalni glasovi, unutar iste kandidatske liste, bi služili da se promijeni raspored kandidata na listi, tako da bi oni koji imaju najviše preferencijalnih glasova izbili na vrh, što bi im  omogućilo da na bazi svog ličnog rezultata osvoje mandat.

• Da li su otvorene liste komplikovan sistem kako to navode iz nekih od CG partija?

Kosovo sa uspjehom, gotovo dvije decenije koristi preferencijalno glasanje, slično kao i Bosna i Hercegovina. Ne vidim razlog zašto građani Crne Gore ne bi mogli da ispune jednostavan glasački listić, ako to decenijama rade građani Kosova, odnosno Bosne i Hercegovine.

• Gdje se, na Balkanu i Evropi, otvorene liste primjenjuju?

U državama nastalim raspadom SFRJ Slovenija, Hrvatska, BiH, Kosovo koriste preferencijalno glasanje unutar listovnih sistema. Crna Gora i Srbija koriste zatvorene blokirane liste u listovnim proporcionalnim sistemima, a Makedonija koristi mješoviti izborni sistem gdje se jedan dio poslanika bira direktno u jednomandatnim izbornim jedinicama, a dio proporcionalnom metodom.

Zatvorene blokirane liste u listovnim proporcionalnim sistemima su model koji se smatra pogodnim za unapređenje demokratije, jer je u funkciji očuvanja monopola partijskih rukovodstava da odlučuju ko će biti poslanici. On se preporučuje u zemljama u kojima je tek uvedeno višestranačje, te se smatra da je javni interes jačati partije, da bi se na taj način spriječio povratak u jednostranačje ili diktaturu. U zemljama u kojima ne postoji rizik od povratka u jednostranačje, diktaturu, radi se na jačanju uloge građanina/birača, te tome pogoduje preferencijalno glasanje direktno za kandidate.

Za izbor poslanika EU parlamenta je obavezno preferencijalno glasanje, a od EU zemalja gotovo da nema onih koji ne koriste neki od modela personalizovanog glasanja gdje birač glasa za kandidata (većinski, mješoviti i listovni sa preferencijalnim glasanjem). Zemlje za koje je moguće glasati samo za partijske liste u Evropi su: Crna Gora, Srbija, Moldavija, Rumunija, Portugalija, Španija. Znači ovdje smo izlistali listovne proporcionalne sisteme koji koriste zatvorene blokirane kandidatske liste.

• Da li bi otvorenim listama i poslanik konačno dobio puni legitimitet, jer na dosadašnji način poslanik ima skriveni legitimitet (iza partije)?

Dobili bismo aktivnije i odgovornije prema biračima poslanike koji bi doprinijeli unapređenju kvaliteta rada parlamenta jer bi znali da se moraju vratiti biračima, odnosno privući njihove preferencijalne glasove. Oni bi imali puni legitimitet. Partijska rukovodstva bi zadržala mehanizam kontrole, jer ipak partija odlučuje ko će se naći na listi. Tako, da model za koji se zalaže CeMI omogućava ravnotežu između uticaja partije, koja kontroliše proces selekcije kandidata, i birača, koji između ponuđenih kandidata odlučuju ko će biti poslanik.

• Kako „spasiti“ lidere partija od eventualnog gubljenja kredibiliteta prilikom glasanja na otvorenim izbornim listama? Zašto otvorene izborne liste ne odgovaraju većini partija u CG?

Strah lidera, i ljudi oko njih je najveća prepreka uvođenju ovog modela. Strah da ih lošiji izborni rezultat može ugroziti poziciju u partiji. Što se tiče lidera postoji rješenje. Na Kosovo za lokalne izbore se koristi model u kojem se ne glasa za prvog na listi, odnosno on je automatski izabran ako je partija osvojila najmanje jedan mandat. Na ovaj način je zaštićen lider, i spriječene turbulencije unutar partijskog rukovodstva. Ostali oko lidera se moraju izmjeriti na izborima.

• Da li bi CG morala da bude izdijeljena u više izbornih jedinica ako bi se primjenile otvorene izborne liste?

Može, ali ne mora. Lično vjerujem da je u ovom trenutku najbolje da se u Crnoj Gori primijeni kosovski model koji su dizajnirali strani stručnjaci prije nego je postalo nezavisno. To znači jedna nacionalne izborna jedinica, što garantuje visok stepan proporcionalnosti. Birač bi mogao iskoristiti do 5 pereferencijalnih glasova koji se mogu upotrijebiti unutar jedna kandidatske liste. Kosovski glasački listić je veoma jednostavan i jedan njegov dio podsjeća na loto listić.