Za četiri godine od 2020. do 2024. godine broj zaposlenih u državnim preduzećima uvećan je za 3.147, odnosno 29,28 odsto, pokazuju podaci iz agregatne analiza finansijskog poslovanja sektora državnih preduzeća za 2024. godinu sa izjavom o fiskalnim rizicima.

U toj analizi koju je uradilo Ministarstvo finansija navedeno je da je broj zaposlenih u državnim preduzećima bilježio trend rasta u periodu 2018–2019, nakon čega slijedi pad broja zaposlenih u 2020. godini zbog stečaja u nacionalnoj avio-kompaniji, da bi zatim uslijedio dalji rast zaposlenosti do 12.359 tokom 2022. godine, pored ostalog usljed osnivanja nove kompanije energetskog sektora, ali i rasta zaposlenosti u pojedinim kompanijama.

– Zaključno sa 2023. godinom, prosječan broj zaposlenih iznosio je 13.581, što ukazuje na nominalno povećanje zaposlenosti za čak 1.222 zaposlenih, pri čemu su u ovaj obuhvat uključeni i zaposleni EPCG Željezare Nikšić. U 2024. godini, zabilježen je dalji rast zaposlenosti, pri čemu su tokom prošle godine državna preduzeća zapošljavala 13.895 lica odnosno 2,3 odsto više u odnosu na 2023. godinu – navodi se u analizi.

Rastući trend

Na nivou ukupne zaposlenosti, evidentan je rastući trend u svim godinama, uz izuzetak i izrazito veliki pad zaposlenosti 2020. godine, što je, kako se navodi, dominanto posljedica negativnih efekata COVID krize.

– U kontekstu udjela ukupne zaposlenosti, zaposleni u državnim preduzećima centralnog nivoa, čine udio između pet do šest odsto ukupne zaposlenonosti na niovu države uključujući i privatni i javni sektor. Evidentno je da je zbog bržeg povećanja zaposlenosti u privatnom sektoru, u 2024. godini došlo do blagog smanjenja učešća zaposlenih iz državnih preduzeća u ukupnoj zaposlenosti na nivou države – piše u dokumentu Ministarstva finansija.

U analizi je navedeno da je sektor državnih preduzeća izuzetno značajan za crnogorsku ekonomiju.

– Na centralnom nivou vlasti u većinskom vlasništvu države (više od 50 odsto udjela) postoji 50 pravnih lica koja posluju u različitim sektorima ekonomije. Ipak, najveći broj preduzeća posluje u sektorima saobraćaj, energetika, turizam i životna sredina koji zajedno čine 70 odsto ukupnog broja preduzeća – navedeno je u analizi.

Dodaje se da državna preduzeća posluju u strateškim granama naše privrede i značajna su potpora i pokretač ekonomskog rasta i razvoja države.

– U finansijskom smislu, ukupni poslovni prihodi državnih preduzeća na kraju prošle godine iznosili su više od milijardu eura, što čini oko 14,8 odsto BDP-a, dok je ukupni vlasnički kapital iznosio 3,64 milijarde eura ili oko 47,6 odsto BDP-a – precizira se u analizi.

Poslovni rezultati

Prema finansijskim iskazima ostvareni zbirni neto rezultat državnih preduzeća na kraju 2021. godine bio je negativan u iznosu od 7,4 miliona eura, dok je na kraju 2022. godine ostvaren pozitivan neto rezultat u vrijednosti od 31,6 miliona eura.

– U 2023. godini zabilježen je napredak u poslovanju privrednih društava u većinskom vlasništvu države, pri čemu je ostvareni neto rezultat iznosio 115,6 miliona eura. U poslovnoj 2023. godini 68 odsto preduzeća sa centralnog nivoa je ostvarilo pozitivan poslovni rezultat, dok je 32 odsto preduzeća poslovalo sa gubitkom. U 2024. godini agregatni bilans sektora državnih preduzeća bio je na znatno nižem nivou uz ostvarenu neto dobit od svega 75,07 miliona eura, dok je procenat preduzeća koja posluju sa gubitkom iznosio 29 odsto, pri čemu jedno preduzeće nije uključeno u rezultat analize jer nije predalo finansijske iskaze te možemo konstatovati da je udio preduzeća sa gubitkom približno na istom nivou kao i 2023. godine – piše u analizi Ministarstva finansija.

U analizi je konstatovano da je i pored ostvarenog napretka u poslovanju većine državnih preduzeća, činjenica da jedna trećina ovih kompanija i dalje pripada kategoriji onih koja negativno posluju, što zahtijeva detaljniju analizu i dodatnu posvećenost na nivou svakog pojedinačnog preduzeća.

– U posljednje četiri godine (2021–2024) od ukupnog portfolija državnih preduzeća, njih pet je u kontinuitetu ostvarivalo negativan finansijski rezultat, dok dva preduzeća nijesu predala finansijske iskaze za 2023. i jedno za 2024. godinu. Nakon tri godine poslovanja sa gubicima, tri preduzeća su 2024. godinu završila sa pozitivnim rezultatom i to Institut ,,Dr Simo Milošević“, Plantaže i EPCG Solar gradnja – kaže se u dokumentu Ministarstva finansija i dodaje da je za preduzeća koja u kontinuitetu posluju sa gubitkom potrebno hitno pristupiti detaljnoj analizi stanja i identifikaciji uzroka negativnog poslovanja, uz predlaganje mjera za njihovo prevazilaženje.

– Iako se čini da je sektor državnih preduzeća relativno zdrav, postoje određene kompanije koje ostvaruju značajne gubitke ili ne ostvaruju dovoljno dobiti da bi servisirali svoje dugove, a neke kompanije se suočavaju i sa izazovima vezanim za likvidnost. Rezultati analize finansijskog poslovanja za 2024. godinu pokazali su da se čak 17 preduzeća nalazi u kategoriji visokog i veoma visokog rizika (kategorije 4 i 5), što predstavlja 35 odsto ukupnog portfolija. Uzimajući u obzir činjenicu da pet privrednih društava u većinskom vlasništvu države u posljednje četiri godine u kontinuitetu ostvaruje gubitke, moramo konstatovati da ova preduzeća i u budućnosti nose povećan rizik od negativnog poslovanja – istaknuto je u analizi.

Fiskalni efekat

Kao rezultat sagledavanja fiskalnih odnosa između države i državnih preduzeća utvrđeno je da je tokom prošle godine neto fiskalni efekat bio pozitivan. Neto fiskalni efekat državnih preduzeća na državni budžet predstavlja razliku između priliva koje država ima od državnih preduzeća i svih davanja iz državnog budžeta prema državnim preduzećima.

– U 2024. godini neto fiskalni efekat državnih preduzeća na budžet Crne Gore bio je pozitivan u ukupnom iznosu od 64,3 miliona eura ili 0,8 odsto BDP-a, što ukazuje da su uplate od strane državnih preduzeća prema budžetu države bile iznad transakcija i subvencija koje je država imala prema državnim preduzećima – navedeno je u analizi.

Prema podacima dobijenim od Poreske uprave, državna preduzeća su u posljednje četiri godine uplatila poreza u državni budžet u iznosu od više od 410,4 miliona eura, od čega je u 2024. godini uplaćeno oko 128,4 miliona eura raznih vrsta poreza.

– U odnosu na 2023. godinu prihodi države uplaćeni po osnovu poreza od strane sektora državnih preduzeća porasli su za oko 16,4 odsto. Shodno evidenciji duga Poreske uprave, državna preduzeća su prema državi na kraju 2023. godine bila dužna 26,5 miliona eura, dok je prema dostupnim podacima na kraju 2024. godine dug dostigao iznos od oko 36,2 miliona eura. Početkom 2025. godine poreski dug državnih preduzeća je porastao na blizu 42 miliona eura usljed raskida tri ugovora o reprogramu poreskog duga – precizira se u dokumentu.

Prema podacima dobijenim od Uprave carina, naplaćeni prihodi od strane državnih preduzeća na kraju 2023. godine iznosili su 14,06 miliona eura, dok su na kraju 2024. godine iznosili 18,5 miliona eura.

– Sa prihodne strane značajna je i uplata dividende koja je u periodu od 2020. do 2023. iznosila 54,73 miliona eura. Najveći iznos dividende državna preduzeća su uplatila tokom 2021. godine, a odnosio se na 2020. godinu, u iznosu od 32,6 miliona eura. Tokom 2024. godine dividendu su uplatili CGES i Morsko dobro u ukupnom iznosu od 5,6 miliona eura, pri čemu se uplata odnosila na dobit ostvarenu tokom 2023. godine. Tokom 2025. godine uplaćeno je 2,68 miliona eura, po osnovu neto dobiti ostvarene u 2024. godini – navedeno je u agregatnoj analiza finansijskog poslovanja sektora državnih preduzeća za 2024. godinu.

Prihodi

U 2021. godini prihodi državnih preduzeća su se približno vratili na nivo prije pandemije na oko 812,5 miliona eura, da bi u 2022. godini prihodi ostvarili dodatni rast od 40 odsto, i dostigli nivo od 1,14 milijardi eura.

– Nakon visokog rasta u 2022. godini, poslovni prihodi su 2023. godine zabilježili značajno sporiji rast od svega jedan odsto, što je u nominalnom iznosu rast od oko svega 11 miliona eura. Ovom rezultatu dominantno su doprinijeli trend pada naplate prihoda u većini preduzeća energetskog sektora, kao i sektora pomorske privrede. Sa druge strane, značajan rast prihoda ostvarili su sektor industrije, drumskog i vazdušnog saobraćaja, kao i sektor turizma i zaštite životne sredine. U 2024. godini došlo je do ponovnog pada prihoda od skoro 20 miliona eura u odnosu na godinu ranije, što predstavlja pad za oko 1,7 odsto – navedeno je u dokumentu Ministarstva finansija.

U posmatranom periodu 2018–2024. slično kao i kod prihoda, vidljiv je rastući trend ukupnih godišnjih poslovnih rashoda preduzeća u većinskom vlasništvu države, uz izuzetak 2020. godine kada rashodi bilježe pad nastao usljed negativnih posljedica pandemije COVID-a, i 2023. godine.

– Uvidom u podatke na pojedinačnom nivou, većina preduzeća bilježi rast rashoda i tokom 2020. godine, dok trend pada dominantno opredjeljuje stečaj u Montenegro erlajnsu (85 miliona eura na kraju 2019). Na kraju 2022. godine poslovni rashodi su ostvarili rast od 35,3 odsto i dostigli su nominalni iznos od 1,14 milijardi eura.

– Prema podacima za 2023. godinu, poslovni rashodi su ponovo zabilježili pad od 8,3 odsto ili 88,9 miliona eura, dominantno usljed pada rashoda u sektoru energetike, koji rast u sektorima saobraćaj i industrija nije mogao da nadomjesti. Na kraju 2024. godine rashodi državnih preduzeća bilježe blagi rast od oko 27,4 miliona ili 2,7 odsto – navodi se u analizi Ministarstva finansija.