Izvršni direktor nevladine organizacije Eko tim Milija Čabarkapa kazao je da do danas nijesu dobili odgovor na zvanična pitanja koja su uputili Opštini Pljevlja o razlozima povlačenja Odluke o proglašenju gornjeg toka rijeke Ćehotine zaštićenim područjem sa dnevnog reda sjednice Skupštine opštine. 

Procjenjuje da su mogući uticaj mogle da imaju strane zainteresovane za nastavak i širenje eksploatacije uglja i mineralnih sirovina u gornjem toku rijeke, što je aktuelizovano i činjenicom da je u toku javna rasprava na nacrt Plana davanja koncesija za detaljna geološka istraživanja i eksploataciju mineralnih sirovina za 2023. godinu koji predviđa uključivanje lokacije ležišta mrkolignitog uglja „Mataruge“ koje je u zoni predviđenog zaštićenog područja.

Gornji tok rijeke Ćehotine bio je na korak do proglašenja za park prirode, ali je nakon svih sprovedenih pripremnih istraživanja i procedura, odluka o tome izostavljena jesenas sa dnevnog reda sjednice lokalnog parlamenta u Pljevljima, gdje novi saziv skupštine poslije oktobarskih izbora još nije uspostavljen. Uporedo, nezavisno od ove inicijative, Opština Bijelo Polje riješena je da na svom dijelu toka Ćehotinu, na potezu od samog izvorišta, stavi pod zaštitu.

Čabarkapa ističe da u Eko timu, koji je sa partnerima i velikim međunarodnim fondacijama podržao izradu studije zaštite za pljevaljski dio toka, ipak vjeruju da će razvojne šanse koje nudi koncept očuvanja Ćehotine, odnijeti prevagu u korist ljudi i prirode. Posebno s obzirom na to da i Bijelo Polje ulazi u podršku inicijativi za zaštitu rijeke na svojoj teritoriji.

Time bi, smatra Čabarkapa, ukoliko bude volje, kroz obuhvat dvije studije, veći dio očuvanog toka Ćehotine, sa svojim biodiverzitetom i bogatstvom krajolika, bio pod zaštitom.

– Trenutno aktuelna inicijativa o zaštiti toka rijeke na teritoriji opštine Bijelo Polje komplementarna je i doprinosi mogućnostima integralne zaštite vodotoka uzvodno od Pljevalja, kao i održivom razvoju područja – kaže sagovornik.

Od ideje do zastoja 

Podsjeća da je prethodna inicijativa ,,Za našu Ćehotinu“, čija je ideja bila zaštita gornjeg toka rijeke u pljevaljskoj opštini, pokrenuta 2021. godine od WWF Adrije, Eko tima, organizacije ,,Da zaživi selo“ i američke organizacije The Nature Conservancy. Opština Pljevlja, kao nadležni organ, pokrenula je proceduru zaštite u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode.

– Prvi korak je bio angažovanje Agencije za zaštitu životne sredine koja je izradila Studiju zaštite za gornji tok rijeke Ćehotine. Studija zaštite je pokazala da se gornji tok rijeke Ćehotine treba zaštititi u kategoriji Parka prirode. Paralelno sa izradom Studije zaštite, mi kao inicijatori zaštite smo radili istraživanja stavova lokalnih zajednica i svih drugih aktera o potencijalnoj zaštiti ove rijeke, te ujedno proces učinili inkluzivnim i transparentnim – kazao je Čabarkapa.

U oba slučaja istraživanja, kako je rekao, preovlađujući stav je bio da bi zaštita predstavljala razvojnu šansu za ovo područje, uključujući povratak ljudi, pogotovo mladih, na selo, razvoj seoskog turizma, izgradnju smještajnih kapaciteta, bolji plasman poljoprivrednih proizvoda, te bolji životni standard lokalnog stanovništva.

– Istraživanja su pokazala i da se dio zainteresovanih strana protivi zaštiti gornjeg toka rijeke Ćehotine, a to su oni koji razvojnu šansu vide u eksploataciji mineralnih sirovina i daljem širenju drvo-prerađivačkih kapaciteta (uglavnom pilana) u samom području predloženom za zaštitu ili njegovom okruženju – ističe Čabarkapa.

Procjenjuje da je moguće da su predstavnici tih lokalnih zainteresovanih strana lobiraju kod lokalnog stanovništva protiv proglašenja, šireći neprovjerene informacije.

– Na ovakvu mogućnost ukazuje pitanje (postavljeno tokom razgovora sa mještanima) da li će lokalno stanovništvo biti raseljeno zbog proglašenja Parka prirode. Ovakva bojazan je suprotna ideji proglašenja Parka prirode gdje se insistira na razvoju lokalne zajednice i ljudskih aktivnosti u harmoniji sa prirodom, dok bi u slučaju eventualnog otvaranja novih kopova uglja bilo sasvim realno očekivati da dođe do eksproprijacije značajnih zemljišnih površina a moguće i do raseljavanja određenog broja ljudi – pojašnjava Čabarkapa.

(Ne)moguć održivi razvoj

Smatra da bi otvaranje novih površinskih kopova uglja na slivnom području gornjeg toka rijeke Ćehotine, a od kojih ne zavisi budući rad TE Pljevlja i energetska sigurnost, bilo suprotno konceptu održivog razvoja i ustavnom određenju Crne Gore kao ekološke države, dok bi balans između zaštite prirode i eksploatacije bio dodatno narušen.

– Otvaranje kopova u slivu gornjeg toka rijeke Ćehotine bi moglo da ugrozi i zdravlje građana i onemogući pristup pitkoj vodi. Podsjećam da se voda iz Otilovićkog jezera koristi za vodosnabdijevanje stanovnika Pljevalja. Dodatno, globalna energetska kriza iz 2022. godine u određenoj mjeri jeste uticala na veću prihvatljivost uglja kao pogonskog goriva i planove o produženju rada TE Pljevlja, ali ciljevi za dekarbonizaciju ekonomija do 2050. godine i dalje čine okosnicu evropskih politika kojima Crna Gora teži – naveo je on. 

Ističe da je u pljevaljskoj opštini geografsko područje koje se predlaže za stavljanje pod zaštitu obuhvata dijela riječnog korita Ćehotine, sa akumulacijom Otilovići obuhvata površinu od 1.323,82 hektara, dok bi dužina granice administrativnog područja „Gornji tok rijeke Ćehotine“ iznosila 47,3 kilometara.

– Predviđene su II i III zona zaštite. Ukupna površina zone sa režimom zaštite II stepena iznosi: 1.094.054 metara kvadratnih, a zone sa režimom zaštite III stepena 9.470770 m².

PODRŠKA BIJELOM POLJU 

Eko tim će i u slučaju inicijative zaštite koju je podržala bejlopoljska opština, zajedno sa WWF Adria i TNC organizacijom, pokriti dio sredstava za Studiju zaštite prirodnog dobra – izvorišta i vodotoka Ćehotine na teritoriji te opštine, koju će izraditi Agencija za zaštitu životne sredine.

Spremnost da se istraje na ovom projektu saopštio je nedavno i Jasmin Ćorović, sekretar Sekretarijata za ruralni i održivi razvoj Opštine Bijelo Polje.

On je naveo da je inicijativa za zaštitu Ćehotine rezultat saradnje Eko-tima, TNC-a i WWF Adrije u sklopu višegodišnje kampanje koju je TNC (The Nature conservancy) pokrenula u saradnji sa lokalnim partnerima u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji.

Cilj je da se zajedničkim radom istaknu i zaštite jedinstvena riječna bogatstva regiona čija važnost prevazilazi granice pojedinih država.

Šansa umjesto zapostavljanja 

– Proglašenje zaštićenog područja neće negativno uticati na život lokalne zajednice u pljevaljskoj opštini, već može samo doprinijeti poboljšanjem infrastrukture i otvaranjem novih razvojnih mogućnosti za mlađe ljude koji su odlučili ili mogu odlučiti da svoje živote vežu za selo – kaže Čabarkapa.

Prema njegovim riječima, zaštita Ćehotine veoma je bitna ne samo za rijeku već i kao podsticaj za razvoj održivih ekonomskih aktivnosti i oživljavanje područja, uz adekvatno korišćenje mehanizama podrške i razvoj kapaciteta.

– Tradicionalni načini korišćenja resursa i zemljišta neće biti onemogućeni već će se kroz upravljanje Parka prirode osigurati bolja primjena postojećih propisa i bolje performanse ekonomskih aktivnosti u odnosu na životnu sredinu – kazao je sagovornik.

Ističe da bi potencijal parka prirode Gornji tok rijeke Ćehotine doprinio razvoju sada zapostavljenog ruralnog područja, a time i održivosti lokalnog razvoja kroz alternative ekonomskim aktivnostima koje su povezane sa visokom stepenom zagađenja i intenzivnom eksploatacijom prirodnih resursa je veoma značajan.

– Dokazano je da eko-turizam, na primjer, može stimulisati lokalni ekonomski rast, omogućavajući uključivanje lokalnih zajednica. Interesovanje turista za eko, seoski i ribolovni turizam u Pljevljima i području Parka prirode je evidentno, uz trend rasta broja turista i noćenja – naveo je sagovornik.