U protekloj 2023. godini iznosi prosječnih plata i penzija rasli su po većim stopama od zvanične inflacije, nastavio je da raste i broj zaposlenih. Rastu prometi u trgovinaži i turizmu, dok u stanogradnji zajedno sa cijenama dostižu nove rekorde.

To pokazuje zvanična statistika na prvi pogled, a nju je ipak bolje sagledati iz više uglova.

Prosječna plata, računajući novembar u odnosu na kraj prošle godine, porasla je za oko 80 eura ili 12 odsto, a prosječna penzija za 17 odsto. Godišnja stopa inflacije bila je u novembru 4,8 odsto, pa bi se teoretski moglo zaključiti da je došlo do značajnog rasta standarda kod značajnog broja građana jer je višestruko veća stopa rasta primanja od povećanja cijena.

Međutim, rast cijena hrane za period januar-novembar u odnosu isti iz prethodne godine iznosio je 11,5 odsto. Tako da za one koji su većinu svojih prihoda trošili na hranu, nije došlo do značajnijeg rasta njihovog standarda.

Stranci 15 odsto stanovništva, ruše statistiku

Zvaničnu statistiku značajno iskrivljuje podatak Ministarstva unutrašnjih poslova da u Crnoj Gori živi 95 hiljada stranaca sa raznim oblicima privremenog ili stalnog boravka. To je 15 odsto stanovništva, iako preliminarni podaci pokazuju da ih popisivači nisu pronašli.

Oni utiču na značajno veću potrošnju i naplatu državnih prihoda, od čega je i finansirano ovogodišnje povećanje zarada u najvećem dijelu javne uprave za oko 20 odsto. Kako u javnoj upravi radi oko trećina onog dijela zaposlenih koji ulaze u izračunavanje prosjeka zarade, može se zaključiti da bi to uticalo na rast prosječne plate za oko sedam procentnih poena od 12 za koliko je ukupno porasla. Kako je rasta zarada bilo i u državnim preduzećima, može se reći da je rast zarada bio simboličan u onome što bi bila realna ekonomija i privatni sektor iako su oni ti koji nose ekonomiju svake države.

Ostaje glavno pitanje i najveći ekonomski izazov za 2024. godinu – šta ako ti stranci odu kući ili smanje potrošnju koji su imali do sada?

Cijene stanova se zaustavljaju?

Iz građevinskih kompanija procjenjuju da oko trećinu stanova kupuju stranci direktno ili preko firmi koje osnivaju u Crnoj Gori, i da je to glavni razlog što je cijena prosječnog kvadrata stana u novogradnji porasla za oko 40 odsto u odnosu na protekle dvije godine.

Građevinari su kazali “Vijestima” i da se to interesovanje stranaca polako smanjuje, zbog čega prognoziraju da naredne godine neće biti novog rasta cijena stanova, ali i da se ne očekuje značajniji pad cijena.

Podaci Zavoda za zapošljavanje o objavljenim slobodnim radnim mjestima ukazuju da postoji značajno veće interesovanje poslodavaca za radnicima. Međutim, kako se ti podaci odnose i na sezonska zapošljavanja, kao i da nije razgraničen javni i privatni sektor, teško je uvidjeti da li je do rasta zaposlenosti došlo usljed povećanja privredne aktivnosti. Za zapošljavanje stranaca zvanično je izdato 25 hiljada dozvola, ali postoje i oni koji sami sebe zapošljavaju van te kvote.

Poslodavce sjever slabo interesuje

Iz Zavoda kažu da postoji veliki broj stranaca koji otvara firme i zapošljava sebe ili članove porodice, ali da je teško utvrditi da li to rade da bi se zaista bavili biznisom ili da bi samo ostvarili pravo na sticanje boravišta. Prema podacima MUP-a od ukupno 95 hiljada stranaca 27 hiljada je proteklih mjeseci dobilo takozvano produženje privremenog boravka što znači da su započeli neke ekonomske i životne aktivnosti.

Podaci Zavoda pokazuju i da su višedecenijske strategije i uložene stotine milione eura u regionalni razvoj bile potpuno uzaludne i bez rezultata. Od ukupnog broja oglašenih slobodnih radnih mjesta na sjever se odnosi svega oko 14 odsto.

Podaci po opštinama pokazuju da najviše plate i penzije imaju građani Tivta. Penzije su skoro 500 eura, a prosječna neto zarada je blizu magične cifre iz programa “Evropa sad 2” – nedostaje im 22 eura do hiljadarke.

Najbolje se živi u Tivtu, pa Zeti?

Ovaj najmanji bokeljski grad je uvijek bio rekorder po visinama prosječne penzije zbog velikog broja bivših oficira i pomoraca koji u njemu uživaju u mirovini. Prosječne plate sada većinom dižu stranci, ali i značajan broj domaćih radnika angažovan u turističko-nautičkim projektima poput “Porto Montenegra” i “Luštaca bay”.

Zanimljiv je podatak da je najmlađa opština Zeta na drugom mjestu po iznosu zarada – 933 eura. To je za 93 eura više nego u Podgorici od koje se lani odvojila. Razlog za to, kako je “Vijestima” objašnjeno, je značajan broj radnika angažovanih na Aerodromu sa platama dosta većim od prosjeka.

Najniža prosječna zarada je u Bijelom Polju – 663 eura, gdje nema velike uspješne kompanije osim “France”, a i njena djelatnost su trgovina, mesna industrija i stočarstvo, gdje su plate ispod prosjeka.

U nekim malim opštinama poput Šavnika, Plužina i Žabljaka, gdje ukupno ima hiljadu i po zaposlenih, prosjek zarade drže zaposleni u opštinama gdje su ove godine porasle zarade. Prosjek u Plužinama povećavaju i radnici HE Piva.

U 23 opštine penzije ispod buduće minimalne

Najniža penzija je u Petnjici 280 eura u kojoj nije ni bilo velikih i uspješnih kompanija. Ima radnika iz propalih kompanija gdje su izgubili godine staža, što je uticalo i na sadašnje niske penzije. Slično je i u ostalim opštinama sjevera.

U svih 13 opština sjevera prosječne penzije su sada značajno niže od buduće minimalne koja će od januara iznositi 450 eura. Tako da će oni imati najviše koristi od ove Vladine mjere.

Od ukupno 25 opština u samo dvije – Podgorica i Tivat, prosječne penzije su sada iznad buduće minimalne.